türkiye tarihi hakkında bilgiler listesi

türkiye tarihi hakkında bilgiler listesi için eklenen 97 entry bulunmaktadır.
 

mudanya ateşkes antlaşmasi

3 ekim 1922'de mudanya'da toplanan konferansta türkiyeyi batı cephesi komutanı ismet paşa, büyük britanya'yı general harrington, fransayı general charpy, italyayı da general mombelli temsil etmiştir. çetin görüşmeler sonunda, mudanya ateşkes antlaşması 11 ekim 1922'de imzalanmıştır. yunanlılar, mudanya'daki konferansa katılmamış, hazırlanan antlaşma metnini kabullenerek üç gün sonra imza etmiştir.

mudanya ateşkes antlaşması ile türkiye - yunanistan arasında silahlı çatışmaya son verilmiştir. trakya, meriç sınır olmak üzere türkiye'ye bırakılmıştır. yunanlılar on beş gün içinde trakyayı boşaltacaklardır. yunanlılardan boşalan yerlere itilaf devletleri birlikleri girecek, onlar da en geç bir ay içerisinde, trakyayı türklere devredeceklerdir. türklerin trakya'da en çok 8000 jandarma kuvveti olacaktır. türkler, ateşkes antlaşmasında öngörülen sınırlar içinde itilaf devletleri askeri birliklerinin bulundukları yerlere girmemeyi taahhüt etmektedir. ateşkes antlaşması imza edildiği tarihten üç gün sonra yürürlüğe girecektir.

mudanya ateşkes antlaşması görüşmelerinde, ismet paşa'nın hatıralarında da açıklandığı üzere, bir komutanın siyasi alanda müzakereler yöneten tecrübeli ve becerikli bir diplomat gibi görüşmelere katıldığı ve başarılı olduğu görülmektedir.

"ben heyeti ikamet ettiğimiz binada kabul ettim. generallere masada yer gösterdim. harrington'u sağıma aldım. fransa temsilcisini karşıma, italyan generalini de soluma oturttum. fakat ben generallere yer gösterirken onlar biraz şaşırmış gibi oldular. meğer başkanlığı, müzakereyi idare etmeyi onlar kendileri için düşünmekte imişler."

 

lozan bariş antlaşmasi

mudanya mütarekesi sonucu, kesin barış antlaşması görüşmelerine gidilmiş ve tarafsız bir ülkenin şehri olarak lozan (isviçre) görüşmelerin yapılacağı yer olarak seçilmiştir.

lozan barış konferansında, yalnız yunanistan'la bir hesaplaşma ve savaşa son veren bir barış antlaşması yapma söz konusu değildi. aynı zamanda, i. dünya savaşının galipleri ile hesaplaşma, hukuki ve siyasi yönden uyuşmazlıkları çözümleme, yüzyıllardan beri süre gelen sorunlara çözüm aranmaktaydı. açıkça, "doğu meselesi" bütün konferansın ağırlık merkezini oluşturuyordu.

barış konferansı, 20 kasım 1922 salı günü saat 16'da lozan şehrinin mont benon gazinosunda toplandı. tarafsız isviçre konfederasyonunun başkanı habab'ın konuşması ile açıldı. lord curzon'dan sonra söz alan ismet paşa (inönü), daha ilk andan itibaren istiklal ve hakimiyet davasını önemle belirtmiş, "bütün medeni milletler gibi hürriyet ve istiklal istiyoruz" diyerek sesini duyurmuştur.

konferans, 4 şubat'da anlaşmazlık yüzünden kesilmiş, 23 nisan 1923'te ikinci defa toplanarak, 24 temmuz 1923'te barış antlaşması imza edilmiştir. lozan barışı sekiz aylık çetin ve uzun bir müzakere devresinden sonra, lozan üniversitesinin tören salonunda imzalanmıştır. lozan'da imzalanan belgeler, esas barış antlaşması, 16 adet sözleşme, protokol, beyanname ile bir de nihai senetten ibarettir. lozan'da imzalanan bu belgelerle, sadece bir barış antlaşması yapılmamış, aynı zamanda türkiye ile batı devletlerinin siyasi, hukuki, iktisadi ve sosyal ilişkileri yeni baştan düzenlenmiştir.

lozan barış antlaşması ön sözünde, devletlerin istiklal ve hakimiyetine saygı gösterilmesi ilkesine yer vermiştir. bu ilke, yeni türkiye'nin 1. dünya savaşının galipleri ile eşit şartlar altında, lozan'da siyasi bir mücadeleye giriştiğini gösteren bir hükümdür. türk istiklal ve hakimiyetinin tanınması bakımından da önem arz eder.

esas barış antlaşması, bir ön söz ve 5 bölümden oluşan 143 maddedir.

lozan barış antlaşmasında düzenlenen önemli konular aşağıda özetle belirtilmiştir bulunmaktadır:

sınırlar
güney sınırı
20 ekim 1921 ankara antlaşması gereğince, fransa ile anlaşılarak güney sınırı kararlaştırılmış, lozan'da bu sınır sadece teyit edilmiştir.
irak sınırı
irak sınırı uyuşmazlığı çözülememiştir. antlaşmada, türk topraklarının tahliyesinden itibaren, bu uyuşmazlığın dokuz ay zarfında dostane bir şekilde halledileceği belirtiliyordu.
batı sınırlarımız
yunanlılarla batı sınırı, misak-ı milli'ye uygun, mudanya mütarekesinde ön görüldüğü gibi, meriç nehri sınır olmak üzere düzenlenmiştir. karaağaç ve çevresi yunanlılardan alınarak savaş tamiratı karşılığı türkiye'ye bırakılmıştır. ege deniz'inde bozcaada ve imroz türkiye'ye verilmiştir. ayrıca, yunanlıların elinde bırakılan anadolu kıyısına yakın adalar da, askersiz hale getirilmiştir.

azınlıklar
birinci dünya savaşı'na son veren barış antlaşmalarında azınlıkların himayesine ait hükümler mevcuttur. lozan barış antlaşmasının bu hususla ilgili hükümleri incelendiğinde, azınlıklar bir ayrıcalığa sahip olmamışlardır. türk tebaasından sayılan gayri müslimlerin kanun ve hukuk düzeni önünde eşitliği söz konusu olmuştur. antlaşmanın 42. maddesi ile gayrimüslim azınlıklar yararına olarak kabul edilen şahsi haklar ile aile hakları, medeni kanunumuzun yürürlüğe girmesi ile önem ve anlamını yitirmiştir. böylece patrikhanelerin dünya işlerinde ve azınlıkların şahsi muamelelerinde hiç bir yetkileri kalmamıştır.

kapitülasyonlar
kapitülasyonlar, adli, mali ve idari sahada yabancılara tanınan imtiyaz ve muafiyetlerdir. antlaşmanın 28.maddesiyle, kapitülasyonlar bütün sonuçları ile birlikte kaldırılmış ve yeni türkiye, yüzyıllardan beri çekilen bir beladan sonsuza dek kurtulmuştur.

savaş tazminatları
1.dünya savaşının galipleri, bizden 1.dünya savaşı sebebi ile tazminat talep ettiler. ayrıca buna ek olarak, işgal masraflarını, kendi tebaalarının zarar ve ziyanlarını da eklemişlerdir. savaş içinde almanya'dan borç karşılığı rehini bulunan beş milyon altın ve savaş yıllarında ingiltere'ye sipariş edilen donanma bedeli de kendi ellerinde bulunduğundan, bizlere verilmemiş ve tamirat karşılığı tutulmuştur.

1. dünya savaşı'na giren mağlup devletlere ciddi bir mali yük olan bu beladan, geleceğe bir borç bırakılmadan, sadece fiilen elimizde bulunmayan meblağ karşılık gösterilerek, büyük bir başarı ile sıyrılınmıştır.

türkiye, yunanistan'ın harbin devamından ve bunun neticelerinden doğan mali vaziyetini dikkate alarak, tamirat hususunda her türlü taleplerinden karaağaç ve çevresinin türkiye'ye bırakılması şartı ile vazgeçmiştir.

borç sorunu

1854'ten itibaren birinci dünya savaşı sonuna kadar devam eden osmanlı amme borçları, birinci dünya savaşında yapılan istikrazlar da dahil, büyük bir yekun teşkil ediyordu.

sene tertipleri üzerinde borcun taksimi yerine, sermaye üzerinden borcun taksimi ile esas borç toplamı bir hayli azaltılmıştır. diğer taraftan bu borçlar, osmanlı imparatorluğundan ayrılan devletlere de gelirle orantılı olarak bölünmüştür. ayrıca, osmanlı imparatorluğunun almanya, avusturya, macaristan ve bulgaristan'a olan borçları bu devletlerle de yapılan antlaşmalarla 1.dünya savaşının galiplerine devredilmiştir.

osmanlı amme borçlarının diğer çetin bir safhası da tediye edeceğimiz borçların hangi para ile ödenmesi hususunda kendini göstermiştir. karşı taraf bunu altın veya sterlin olarak talep etmiştir. biz, türk parası ve fransız frangı olarak ödemeyi teklif ettik. aradaki fark muazzam meblağlara varmasına rağmen, burada da görüşümüz kabul edilmiştir.

boğazlar

lozan'da imza olunan en önemli belgelerden biri de, türk boğazlarının statüsü ile ilgili sözleşmedir. boğazlar sorunu, madde 23'de genel olarak yer almış, barış antlaşması'na ek lozan boğazlar sözleşmesi ile ayrıca ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. boğazlardan serbest geçişi, boğazlar komisyonunun kurulmasını, boğazların ve civarının askersiz hale getirilmesini hedef tutan ve milletler cemiyetinin de garantisini sağlayan hükümleri ihtiva eden bu sözleşme, 1936'da montrö (montreux) boğazlar sözleşmesi ile değiştirilmiştir. milli hakimiyeti sınırlayıcı hükümler kaldırılmış, milli çıkarlarımıza uygun hale getirilmiştir.

g- nüfus değişimi
lozan'da çözümlenen bir diğer önemli sorun da, istanbul'da yaşayan rumlarla batı trakya'da yaşayan türkler hariç, türkiye'deki bütün rumlarla yunanistan'daki türklerin değiştirileceğini öngören sözleşmenin, barış antlaşması'na ek olarak konmasıdır.

lozan barış antlaşması, türk kurtuluş savaşının sağladığı, türk milletinin hayati haklarını ve emellerini gerçekleştirdiği bir eserdir. lozan aynı zamanda, orta doğunun en önemli bölgesinde, barış ve güvenliği kurmak ve devam ettirmekle dünya barışına da hizmet etmiştir. türkiye lozan'da genel olarak, misak-ı milli'yi gerçekleştirmiştir.

i. ve ii. dönem lozan konferansi'na katilan türk delegasyonu
başdelege : ismet inönü (dış işleri bakanı)
delegeler : dr. rıza nur (sağlık bakanı), hasan saka (maliye bakanı)
danışmanlar : münir ertegün, a. muhtar çilli, veli saltı, zülfü tigrel, zekai apaydın, mahmut celal bayar, şefik başman, seniyettin başak, şevket doğruker, mehmet tevfik bıyıklıoğlu, tahir taner, nusret metya, yusuf hikmet bayur, zühtü inhan, fuat ağralı, mustafa şeref özkan, şükrü kaya, hamit hasancan, cavit bey, hayım naum, baha bey
basın danışmanları : ruşen eşref ünaydın, yahya kemal beyatlı
genel sekreter ve danışman : reşit saffet atabinen
yazmanlar : ali türkgeldi, mehmet ali balin, cevat açıkalın, celal hazım arar, saffet şav, süleyman saip kıran, rıfat bey, dr. nihat reşat belger, atıf esenbel, sabri artuç

not : yukarıdaki delegasyon 1.dönem lozan konferansı'na (20 kasım 1922-4 şubat 1923) katılmıştır. bu gruptan a.muhtar cilli, veli saltık, zülfü tiğrel, m.celal bayar, seniyettin başak, şevket doğruker, zühtü inhan, şükrü kaya, hamit hasancan, cavit bey, hayım naum, baha bey, ruşen eşref ünaydın, yahya kemal beyatlı, reşit saffet atabinen, mehmet ali balim, cevat açıkalın, celal hazım arar, saffet şav., süleyman saip kıran, ii.dönem lozan konferansı'na (23 nisan-17 temmuz 1923) katılmamıştır.

ii. dönem lozan konferansi'na yeniden katilanlar
genel sekreter ve danışman : tevfik kamil koperler
yazmanlar : naci kenter, hamit eseniş, ali muhtar bey, aziz topkaç, hüsnü özer.

not : fransa, isviçre ve almanya'da görevli hariciyecilerden ferit tek, cemal hüsnü taray, cevat üstün ve tbmm almanya-avusturya basın temsilcisi ve servet-i fünun dergisi sahibi ahmet ihsan tokgöz bir süre konferans çalışmalarına katılmışlardır.

gazeteciler
i.dönemde : ahmet cevdet (ikdam), ahmet şükrü esmer (vakit), hüseyin cahit yalçın (tanin).
ii.dönemde : velid ebuzziya (tevhid-i efkar), ahmet şükrü esmer (vatan), suphi nuri ileri (ileri), ali naci karacan (akşam), kerami kurtbay (hakimiyeti milliye), mecdi sadrettin sayman (ikdam), kemal salih sel (yeni gün), asım us (vakit), hüseyin cahityalçın (tanin), ahmet hidayet reel (öğüt).

 

mustafa kemal'in samsun'a çikişi

1919 yılı başlarında ingilizler, türklerin pontusçulara karşı geliştirmiş oldukları direnişlerden rahatsız olmaya başlamışlardı. damat ferit paşa, sadrazam olduktan sonra sorunun çözümü için yollar aramaya başlamıştı. 30 nisan 1919'da 9. ordu müfettişliğine atanan mustafa kemal, samsun'a, görev bölgesindeki iç huzuru sağlamak, silah ve cephaneleri toplamak, vatandaşlara silah dağıtılmasını engellemek ve bunu yapan kuruluşları ortadan kaldırmak üzere gönderildi. 16 mayıs 1919'da samsun'a hareket eden mustafa kemal 19 mayıs 1919'da samsun'a çıktı. ingilizlerin denetiminde olan samsun'da milli mücadele hareketi için istediklerini gerçekleştiremeyeceğini anlayan mustafa kemal, 25 mayısta havza'ya geçti. samsun'a çıkışını mustafa kemal, nutuk'ta şu şekilde anlatmıştır:

"1919 yılı mayısının 19'uncu günü samsun'a çıktım. genel durum ve manzara : osmanlı devletinin içinde bulunduğu durum, dünya savaşında yenilmiş, osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır bir ateşkes antlaşması imzalamış, büyük harbin uzun yılları boyunca, millet yorgun ve fakir bir halde. milleti ve memleketi dünya savaşı'na sokanlar, kendi hayatları endişesine düşerek memleketten kaçmışlar. saltanat ve hilafet makamında bulunan vahdettin, soysuzlaşmış, şahsını ve yalnız tahtını emniyete alabileceğini hayal ettiği alçakça tedbirler araştırmakta. damat ferit paşa'nın başkanlığındaki hükumet aciz, haysiyetsiz, korkak, yalnız padişahın iradesine tabi ve onunla beraber şahıslarını koruyabilecek herhangi bir duruma razı, ordunun elinde silahları ve cephanesi alınmış ve alınmakta. itilaf devletleri, ateşkes antlaşmasının hükümlerine uymaya lüzum görmüyorlar. birer vesileyle itilaf donanmaları ve askerleri istanbul'da adana vilayeti fransızlar, urfa, maraş, gaziantep ingilizler tarafından işgal edilmiş. antalya ve konya'da italya askeri birlikleri, merzifon ve samsun'da ingiliz askerleri bulunuyor. her tarafta yabancı subay ve memurlar ve ajanlar faaliyette. nihayet başlangıç kabul ettiğimiz tarihten dört gün önce 15 mayıs 1919'da itilaf devletlerinin uygun görmesiyle yunan ordusu izmir'e çıkartılıyor. bundan başka, memleketin her tarafından hristiyan azınlıklar gizli, açık milli emel ve maksatlarını gerçekleştirmeye, devletin bir an evvel çökmesine, çalışıyorlardı."

mustafa kemal paşa ile samsun'a çikanlar
1. kurmay albay kazım dirik müfettişlik kurmay başkanı
2. kurmay albay mehmet arif ayıcı kurmay başkanı yardımcısı
3. kurmay binbaşı hüsrev gerede birinci şube müdürü
4. binbaşı kemal doğan müfettişlik topçu kumandanı
5. dr. albay ibrahim tali öngören ordu sıhhiye başkanı
6. dr. binbaşı refik saydam sıhhiye başkan yardımcısı
7. yüzbaşı cevat abbas gürer müfettişlik başyaveri
8. üsteğmen muzaffer kılıç müfettişlik ikinci yaveri
9. yüzbaşı ali şevket öndersev müfettişlik emir subayı
10. üsteğmen hayati, kurmay başkanı emir subayı
11. yüzbaşı mümtaz tünay
12. yüzbaşı ismail hakkı
13. yüzbaşı mustafa süsoy karargah komutanı
14. üsteğmen abdullah, iaşe subayı
15. birinci sınıf katip faik aybars şifre katibi
16. dördüncü sınıf katip memduh şifre katibi yardımcısı
17. 3.kolordu komutanı kurmay albay refet bele
18. üsteğmen hikmet gerçekçi alb. rafet bey'in yaveri

 

ayaklanmalar

anzavur isyani

kurtuluş savaşının başladığı günlerde osmanlı padişahının ve ingilizler'in kışkırtmaları ve teşviki ile milli kuvvetleri yok etmek için hilafet ordusu adı ile kurulan kuvva-i inzibatiye tarafından çıkarılan ayaklanmalardır. (birincisi:1 ekim 1919-25 kasım 1919,ikincisi:16 şubat 1920-16 nisan 1920) anzavur halkın huzursuzluğundan faydalanarak çerkes köylerinde milli teşkilatı kötüleyici konuşmalar yapmaya başladı. bu kışkırtma üzerine pomaklardan gavur imam ve şah ismail etrafına topladıkları kuvvetlerle anzavur'un yanın gelmişlerdir. anzavur'da topladıkları adamları gavur imam'a bırakarak yeniceye hareket eder. bu sırada gerek ingilizlerin ve gerekse saray anzavur'a ulaştırılmak üzere, bir çok silah, cephane ve parayı hep birlikte istanbul'dan yola çıkardılar. bu suretle istanbul hükumetinden para yardımı alan anzavur arkadaşları ile biga ve gönen ilçelerini ele geçirmek için plan hazırlamaya başlamışlardır. durumu haber alan ankara hükumeti, süleyman ve rahmi bey'in kumandasındaki kuvvetler ile ,biga'ya doğru yola çıkmışlardır. 14.kolordu komutanı yusuf izzettin paşa ,bütün milis kuvvetlerinin balıkesir'de toplanmasını emretmiştir. bu sırada biga'yı yağmalayan anzavur ahmet, balıkesir'den susurluk ve gönen yönüne geçmiştir.16 nisan 1920'de anazavur kuvvetleri susurluk'un güneyindeki yahya köyde sıkıştırılmış ve yapılan çarpışmada bozguna uğratılmıştır. bu yenilgi üzerine anzavur ahmet, önce karabiga'ya sonra da deniz yolu ile istanbul'a kaçarak canını kurtarılmıştır.

afyon ayaklanmasi

yozgat ayaklanmasının çıktığı sırada yunanlıların kışkırtmasıyla afyon bölgesinde de, çopur musa çevresindekilerle ayaklandı. çopur musa din elden gidiyor propagandası yapmaya başlamıştı. kuvay-i milliye birliklerinin çopur musa'nın üzerine gitmesiyle, çopur musa yunan tarafına sığındı.

ali bati isyani

kurtuluş savaşını başladığı günlerde düzensizlik ve karışıklıklardan faydalanarak çıkarılan isyandır. (11 mayıs-18 ağustos 1919) ali batı, midyatın güneyinde hayatlarını sürdüren bir aşiretin başına geçtikten sonra ingilizlerden de yardım alarak isyan etmiştir. onun asıl gayesi burada bir kürdistan devleti kurmak olduğu için, silahlı adamları ile nusaybin'e girmiştir. isyan haberini alan mardin 5. tümen kumandanlığı, 3. tabur kumandanı yüzbaşı yusuf ziya'yı nusaybin'e göndermiştir. yusuf ziya'nın müfrezesi karakurt köyü yakınlarında ali batı'nın askerleri ile savaşa tutuşmuş ve kaçan ali batı'yı saklandığı medah denilen yerde kıstırarak iki saat süren çarpışma sonunda ölü olarak ele geçirmiştir.

bolu ve düzce isyanlari

kurtuluş savaşı sırasında gerek istanbul hükumetinin ve gerekse ingilizlerin kışkırtması ile milli kuvvetlere karşı girişilen ayaklanmalardır. (13 nisan1920-31 mayıs 1920) istanbul hükumeti tarafından desteklenen kuva-i inzibatiye kuvvetleri düzce'de ayaklanma çıkarmışlardır. asiler ilçenin dışında bulunan müfreze karargahını basarak, müfreze kumandanını esir almışlardır. asilerin ele başları arasında berzak sefer, çerkez koçi bey, maan ali gibi kimseler bulunmaktadır. düzce ayaklanması kısa zamanda bolu'ya da sıçramış, beypazarı'ndan bir kısım halk da bunlara katılmıştır. bolu boğazını tutan jandarmalar, asileri durdurmayı başaramayınca ayaklanma gerede ve mucur taraflarına da sıçramıştır. kısa zamanda bütün bölgeyi tesiri altına alan bu ayaklanmayı bastırmak üzere binbaşı şemsettin ve kaymakam arif beyler kumandasında milli kuvvetler harekete geçirilmiştir. kısa zamanda çeşitli yerlerde yapılan çarpışmalar sonunda bolu, beypazarı, nallıhan, çarşamba, mudurnu, düzce, hendek ve gerede kasabaları asilerden temizlenmiştir, halkı kışkırtan ele başları idam edilmişlerdir.(26 mayıs 1920) birinci düzce isyanından hemen sonra, milli kuvvetlerin yozgat isyanını bastırmak için görevlendirilmesi üzerine, bu durumdan faydalanmak isteyen abaza ve çerkezler, ikinci defa düzce ve hendek dolaylarında ayaklanmışlardır. bolu dağına gönderilen birlik, gece yarısı asiler tarafından pusuya düşürülmüş ve asiler bir çok milli kuvvet subayını şehit etmişlerdir. bu durum üzerine görevlendirilen yeni milli kuvvetler bir buçuk ay sonra ikinci defa bu bölgede çıkan ayaklanmayı bastırmışlardır.

bozkir isyani

kurtuluş savaşı sırasında bozkırlı zeynel abidin tarafından iki defa çıkarılan ayaklanmadır. (27 eylül - 4 ekim 1919, 20 ekim -4 kasım 1919) konya valisi cemal bey ve ingilizlerin istanbul'da bulunan papazı ile sıkı ilişkiler kurarak işe başlayan bozkırlı zeynel abidin, bunlardan aldığı yardım ve direktiflerle bozkır'a girmiş, karşı koyanları öldürerek jandarmaların ellerinde bulunan silah ve malzemeleri ele geçirmiştir. bu sırada beyşehir'den gelen süvari kuvvetlerini de esir eden asiler, konya'dan gelen uyarıcı konuşmalar sonunda dağılmışlardır. fakat asiler konya'nın güvenlik altına alınacağı haberini alınca, tekrar harekete geçerek başlarında bozkırlı zeynel abidin, hoca abdullah, hoca sabit ve hoca abdülhalim efendiler bulunan asiler bozkır'ın güney-batı sırtlarına kadar gelmişlerdir. kasabaya haber göndererek milli kuvvetleri istemediklerini bildiren asiler,kendilerine tatmin edici bir cevap verilmediği gerekçesi ile tekrar bozkır'a girmişlerdir. asilerin isyanını bastırmak görevini alan yarbay arif bey bütün kuvvetleri ile isyancıları adana'da sıkıştırmış ve hemen hepsini yok etmiştir. isyanın ele başları daha sonraları çeşitli yerlerde yer yer ayaklanmalar çıkarmışlarsa da milli kuvvetler tarafından ezilmişlerdir.(4 kasım 1919)

cemil çeto isyani

kurtuluş savaşı sırasında fransız ve ingilizlerden yardım alarak bahtiyar aşireti reisi tarafından çıkarılan ayaklanmadır. (7 haziran 1920) bahtiyar aşireti reisi olan cemil çeto, kürt teali cemiyeti prensiplerine uygun olarak ingilizlerden yardım almış ve doğu'da bir kürdistan devleti kurmak için ayaklanmıştır. milli kuvvetler cemil çeto kuvvetlerinin kısa zamanda dağıtmış ve kendisi ile oğlu birlikte yakalanarak idam edilmiştir.

çerkez ethem ayaklanmasi

yunanlıların izmir'i işgalinden sonra, çerkez ethem topladığı kuvvetlerle salihli cephesini kurmuş ve kendini de cephe komutanı ilan etmişti. kuvayi seyyare adıyla anılan süvari birlikleri ,yalnız istilacı düşmana karşı değil, anzavur'un ezilmesinde, düzce, adapazarı ve yozgat ayaklanmalarının bastırılmasında yararlılık gösterdi. ankara hükumeti erkanıharbiye reisi ismet bey (inönü), ethem'in birliklerinin kesin olarak disiplin altına alınması için emir verdi. batı cephesinin harekete geçtiğini gören ethem t.b.m.m. reisliğine meclisi'de aşağılayan ve mustafa kemal'in bilecik'ten dönerken ankara'ya götürdüğü istanbul hükumetinin temsilcilerinin hemen serbest bırakılmasını isteyen bir telgraf çekti. bunu üzerine meclis'de kuvayi seyyareye karşı çıktı. batı cephesi komutanlığı ethem ve tevfik beylerin vatana ihanet suçu işlediklerini öne sürerek teslim olmalarını istedi. fakat mebus reşit bey'in de kendilerine katılmasıyla üç kardeş uşak'ta yunanlılarla görüştüler. düzenli ordu ismet bey ve refet bey' in (bele) komutasında 1921 yılı ocak ayında kuvayı seyyare'nin tuttuğu gediz-kütahya üstüne yürüdü. çerkez ethem'in yanındaki kuvvet iyice küçülmüştü.1.süvari grubu komutanı binbaşı derviş bey takip ediyordu. derviş bey ethem'in arkadaşı olduğu için yunanlılara sığınmadan önce silahlarını bırakmasını sağladı.

koçgiri isyani

erzincan ve çevresinde 1920 sonlarında eşkıyalık olayları alıp yürümüştü. bu durumu önlemek üzere zara'dan imranlı'ya gönderilen süvari alayının varlığı, eşkıyayı rahatsız ettiği için, imranlı bucak müdürü haydar'ın akrabaları, askeri bölgeden uzaklaştırmak amacıyla burada bir ayaklanma hazırladılar. bir yandan da, bölgede bağımsız bir kürt devleti kurulacağı yolunda propaganda yapıyorlardı. nitekim 7 aşiret reisi, 8 nisan 1921'de tbmm'ye gönderdikleri bir mektupla bölgede bir kürt vilayeti kurulmasını, valiliğe bir kürdün atanmasını istediler. ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen nurettin paşa komutasındaki merkez ordusu koçhisar, zara, muş, ovacık, kemah, kangal, koçgiri bölgesinde geniş bir tarama harekatına girişti ve ayaklananlarla, 15 yerde çarpışmak zorunda kaldı. mayıs sonunda doğru eşkıya grupları sindirilmiş, bunlardan bir kısmı teslim olmuş, 500 kadar da öldürülmüştü.

konya ayaklanmasi

kurtuluş savaşı yıllarında baş gösteren ve konya'nın bir süre isyancıların elinde kalmasına neden olan ayaklanmadır. (ekim-kasım 1920) 1919'daki bozkır ayaklanmalarının elebaşılarından olan delibaş mehmed ankara hükumetini tanımadığını ilan ederek çoğu asker kaçağı 500 kadar silahlı kişiyle konya'nın çumra nahiyesini bastı; nahiye müdürünü tutukladı ve konya ile haberleşmeyi kesti. (2 ekim 1920) ayaklanma kısa sürede koçhisar, karapınar, karaman, akşehir ve alanya'ya kadar yayıldı. ayaklanmayı haber alan ankara hükumeti dahiliye vekili miralay refet bey'i (bele) ayaklanmayı bastırmakla görevlendirdi. ayaklanmayı bastırmaya gelen kuvayi milliye birlikleri kentin kuzeybatısında toplanıyordu. 6 ekim 1920'de ayaklanmacılar kuvayi milliye'nin bulunduğu noktaya doğru saldırdı, fakat kuvayi milliye birlikleri ayaklanmacıları konya'dan çıkarttı. kuvay-ı milliyenin ayaklanmacıları izlemesi, kasım 1920 sonlarına kadar sürdü. demirci mehmed efe ve yarbay osman beye bağlı birliklerinde bastırma harekatına katılmasıyla ayaklanmacıların gücü iyice kırıldı. demirci mehmed efenin bastırma harekatının son noktası olan isparta'ya girmesiyle 22 kasım 1920'de konya ayaklanması tümüyle sona erdi.

kuvay-i inzibatiye (halifelik ordusu)

kuvay-ı milliye izmit ve çevresine kadar olan bölgeyi kontrollerinde tutuyordu. buralarda kuvay-ı milliye'nin olması ingilizlerin işine gelmiyordu. onlar açısından boğazlar tehlikeye düşüyordu. ingilizler her tarafta düzeni ve güvenliği sağlamak için istanbul hükumetine kuvay-ı inzibatiye adıyla bir ordu kurdurdular. bu orduyu saraya bağlı paşalar yönetiyordu. bu ordu her yönüyle kuvay-ı milliye birliklerinden üstündü. gevye'ye saldıran ve halkı kışkırtan kuvay-ı inzibatiye'ye karşı kuvay-ı milliye birlikleri büyük bir başarı kazandılar. ali fuat paşa'nın orduyu ustaca yönetmesi başarılı olunmasında etkili oldu.

milli aşiret isyani

kurtuluş savaşı sırasında ingilizler ve fransızların kışkırtması üzerine urfa'da milli aşiret tarafından çıkarılan ayaklanmadır. (8 eylül 1920) milli aşiret'in reisi ismail ile birlikte halil, bahur, abdurrahman ve mahmut adlı elebaşıları, doğu'da bir kürdistan devleti kurmak düşüncesi ile ayaklanmışlardır. (24 ağustos 1920) büyük bir kuvvetle harekete geçen asiler, viranşehir'i aldıktan sonra karakeçi aşireti'ne mensup olanları öldürmüşler, fakat daha sonra yapılan çatışmada, büyük çoğunluğu ortadan kaldırılmıştır.

pontus isyani

kurtuluş savaşı sırasında yunanlıların kışkırtması ile kuzey anadolu'da rumlar tarafından çıkarılan ayaklanmadır. (1920-1923) 1904 yılında kurulan pontus cemiyeti, anadolu'nun düştüğü kötü durumdan faydalanarak harekete geçmiştir. itilaf devletlerinin yunanlıları desteklemesinden cesaret alan rum çeteleri, anadolu'nun kuzeyinde yaşlı türkleri öldürmeye; kadın ve çocukları yok etmeye başlamışlardı. samsun, merzifon, tokat, vezirköprü, çarşamba, terme, ladik ve amasya yörelerinde ermeniler'le birleşerek büyük bir vahşet örneği veren rumlara karşı topal osman ağa, milli kuvvetlerle birlik olarak harekete geçmiş ve pontus cemiyetine ait rum çetelerini teker teker ortadan kaldırmaya muvaffak olmuştur. kurtuluş savaşı kazanıldıktan sonra rumların hepsi anadolu'dan sürülmüş ve böylece pontus devleti kurma çabaları da söndürülmüştür.

yozgat isyani

kurtuluş savaşı sırasında hürriyet ve itilaf fırkası reisi çapanoğlu edip ve celal tarafından yozgat ve yöresinde çıkarılan ayaklanmadır. (15 mayıs 1920-30 aralık 1920) çapanoğlu edip ve celal kardeşlerin kışkırtması ile yozgat yöresinde, ankara hükumetine karşı başlatılan ayaklanma iki ayrı dönemde olmuştur. ilk ayaklanma yıldızeli'nde erzurumlu hüseyin nazım ve kara mustafa'nın elebaşılığında çıkarılmıştır. milli kuvvetler bu ayaklanmayı 30 aralıkta bastırmaya muvaffak olmuşlardır. ikinci isyan ise avukat zileli ali, bucak müdürü naci ve arkadaşları tarafından çıkarılmıştır. kısa sürede yaygın bir duruma gelen ayaklanma yozgat'a da yayılmıştır. yozgat isyanını bastırmakla görevlendirilen çerkez ethem, kuvvetleri ile birlikte yozgat'a girmiş, elebaşılarından bir çoğunu idam ederek ayaklanmaya son vermiştir.

zile ayaklanmasi

kurtuluş savaşı sırasında, tokat ve zile yöresinde patlak veren ayaklanmadır. (mayıs-haziran 1920) yozgat ve yıldızeli ayaklanmalarından ve damat ferid paşa'nın desteğinden cesaret alan zileli dava vekili ali bey ,görevden alınan eski nahiye müdürü naci bey ve ihsan bey, 30 kadar atlıyla zile köylerini dolaşarak propaganda yapmaya başladılar. bu olayın haber alınması üzerine, ankara hükumeti 3 haziran 1920'de zile'ye süvari binbaşı hilmi bey komutasında birbirlik gönderdi. bu arada eylemlerine son verenlerinde bağışlayacakları duyuruldu. postacı nazım adında biri ankara'ya haber göndererek, tbmm hükumetini tanımadığını bildirdi. ardından 400 kişilik bir kuvvetle 6 haziranda zile'ye saldırdı. olayların büyümesi üzerine ankara hükumeti, tokat'taki 5. tümen'i de zile'ye gönderdi. ama cemil cahit bey'in komuta ettiği tümen, zile eşrafının önemli bir bölümünün de ayaklanmacılara katıldığını ve kentteki jandarma birliklerinin postacı nazım'a teslim olduklarını öğrenince kente düzenlemeyi planladıkları saldırıdan vazgeçtiler. zile'ye sivas erzurum'dan yeni birlikler gönderildi. ayaklanma takviye edilmiş 5.tümen'in yoğun çatışmalardan sonra 12 haziran'da zile'ye girmesiyle bastırıldı.

 

istiklal madalyasi kanunu

kurtuluş savaşının başarıyla sonuçlanması üzerine, türkiye büyük millet meclisi üyelerinden bazılarına ve savaş sırasında yararlılık gösterenlere istiklal madalyası verilmesi düşünüldü. bu konuyla ilgili 66 sayılı kanun 29 kasım 1920 günü mecliste kabul edilip, 4 nisan 1921 gün resmi gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. ön yüzünde, üstte ankara şehrinin, ortada tbmm binasının resmi bulunan madalyanın arkasında zafer ve barışa işaret eden güneş ışınları görülmektedir. meclis'in sağında 23 nisan solunda ise 1336 (1920) yazılıdır. meclis'in altında bulunan dünya haritası bilgiyi, orak ve tırpanlar tarıma önem verileceğini, iki taraftaki meş'aleler de barışı anlatır. en altta kağnısıyla birlikte bir köylü kadını görülmektedir. madalyanın öteki yüzünde ay yıldızla çevrilmiş olarak misak-ı milli sınırlarını gösteren türkiye haritası vardır. bu harita üzerindeki tek yıldız ankara şehrini işaret etmekte, yıldızdan çıkan ışınlardan birisi kars'a kadar uzanmaktadır. en altta madalyanın yapılış yılı olan 1 teşrinisani 1338 (1 kasım 1922) tarihi bulunmaktadır. çapı 35x55 mm ağırlığı 15.55 gr olan madalya pirinçten yapılmıştır.

milletvekillerine verilen madalyanın şeridi yeşil, cephede bulunanların kırmızı, cephe gerisinde çalışanların da beyazdır. cephede görev almış milletvekillerinin madalya şeritleri yarı kırmızı, yarı yeşil renklidir. sağ göğüs üzerinde taşınır. medeni haklarını kaybedenlerle cinayet suçundan hükümlü olanlar istiklal madalyasını taşıma hakkını kullanamazlar.

30 ocak 1929 gün ve 3579 sayılı kanun gereğince; istiklal savaşında (15 mayıs 1919'dan, 9 eylül 1922'ye kadar) milli ordu da göre alan alay sancaklarına da birer istiklal madalyası verilmiştir.

ilk defa istiklal madalyasi alanlar

tbmm birinci devre üyelerinden bazılarına istiklal madalyası verilmesi için gazi mustafa kemal paşa tarafından yazılan tezkere, tbmm'nin 21 kasım 1923 çarşamba günü 65. toplantısında görüşülmüş ve yapılan oylama sonucunda mustafa kemal ve 23 arkadaşına istiklal madalyası verilmesi oy birliğiyle kabul edilmiştir.

buna göre, tbmm birinci devre üyelerinden olup batı cephesinin kuzey grubunda yararlık gösteren asker milletvekilleriyle, sivil şahıslara 66 sayılı yasanın ikinci ve beşinci maddelerine dayanılarak istiklal madalyası verilmiştir.

bu durumda madalya verilen kişiler şunlardır.
1. gazi mustafa kemal paşa(ankara)
2. fevzi paşa (çakmak) (kozan)
3. ismet paşa (inönü) (edirne)
4. ali paşa fuat (cebesoy) (ankara)
5. kazım paşa (karabekir) (karesi)
6. refet paşa (bele) (izmir)
7. fahrettin paşa (altay) (mersin)
8. ali bey (çetinkaya) (karahisarı sahip)
9. avni bey ( zaimler) (saruhan)
10. hüsrev (gerede) bey (trabzon)
11. cavit bey (erdel) (kars)
12. cafer tayyar eğilmez paşa (edirne)
13. hacı şükrü bey (aydınlı) (diyarbakır)
14. esat efendi (ileri) (aydın)
15. memduh necdet bey (erbek) (karahisarı şarki)
16. ömer lütfi bey (ergeşo) (karahisarı sahib)
17. selahattin bey (köseoğlu) (mersin)
18. celal bayar (saruhan)
19. mustafa necati bey (saruhan)
20. reşad bey (kayalı) (saruhan)
21. mehmet vehbi bey (bolak) (karesi)
22. osmanzade hamdi bey (aksoy) (ertuğrul)
23. hüseyin bey (gökçelik) (elazığ)
24. rıza bey (kotan) (muş)

 

tekalif-i milliye (milli yükümlülükler) emirleri

tekalif-i milliye emirleri" 7 ve 8 ağustos 1921 günleri yayımlanmıştır ve on emirden oluşmaktadır. "tekalif-i milliye emirleri" çok kapsamlı olup bir taraftan aynı vergi mahiyetindeki uygulamayı içermekte, diğer taraftan da hizmet vergisi mahiyetindeki uygulamayı öngörmektedir.

1) her ilçede kaymakamın başkanlığında mal müdürü ve ilçenin en büyük askeri amiri ile idare meclisi, belediye ve ticaret odalarının seçtikleri üyelerden oluşan tekalif-i milliye komisyonları (milli yükümlülükler komisyonları) kurulacaktır. bu komisyonlara o yörenin müdafaa-i hukuk dernekleri merkez kurulundan iki üye ile köylerde imamlar ve muhtarlar tabii üye olarak katılacaklardır.

tekalif-i milliye komisyonları derhal toplantılara başlayacak ve hiçbir komisyon üyesine hizmetleri karşılığı ücret ödenmeyecektir. ayrıca her komisyon iki ay süre ile askeri hizmetleri ertelenmek üzere altı memur çalıştıracaktır.

tekalif-i milliye komisyonları, savaş ekonomisine giren ve tekalif-i milliye emirlerinde belirtilen malları toplayarak kendisine bildirilen cepheye gönderecek, ayrıca bu emirlerin hizmet yükümlülüğüne ilişkin hükümlerini uygulayacaktır. komisyon üyelerinden görevinde ihmal gösterenler, vatana ihanet suçu işlemiş sayılacak ve ona göre cezalandırılacaktır.
2) kentler, kasabalar ve köylerdeki her ev birer kat çamaşır (kilot, fanila veya benzeri iç giyim), birer çorap, birer çift çarık hazırlayacak, belirli süre içinde komisyona teslim edecektir. ordu ihtiyaçlarında kullanılacak bu giyeceklerin, yöresel özellikler gözününde tutularak hazırlanmasına dikkat edilecektir.
3) tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık bez, amerikan patiska, yıkanmış veya yıkanmamış yün ve tiftikle, erkek elbisesi yapımına yarayan her türlü yazlık ve kışlık kumaş, kösele, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin sahtiyan mamul veya yarı mamul çarık, fotin, demir kundura çivisi, kundura ve saraç ipliği, nal, nal yapımında kullanılan demir, yem torbası mıh, yular, belleme, kolan, kaşağı, gebre, semer ve urganların yüzde kırkı tekalif-i milliye komisyonlarına teslim edilecektir. teslim edilen malların bedelleri daha sonra devlet tarafından ödenecektir.
4) tüccar ve halkın elinde bulunan mevcut buğday, un, saman, arpa, kuru fasulye, bulgur, nohut, mercimek, koyun, keçi, kasaplık sığır, şeker, gaz yağı, pirinç, sabun tereyağı, zeytinyağı, tuz, çay ve mum stoklarının yüzde kırkına ordu adına el konulacaktır. el konulan malların bedelleri daha sonra devlet tarafından ödenecektir.
5) ordu içinde alınan taşıt araçlarının dışında halkın elinde kalan her türlü taşıt aracıyla (at arabası, yaylı, öküz arabası, kağnı, at, eşek, katır, deve, kamyon, kamyonet, motorlu tekne, taka) halk ayda bir kez olmak ve yüz kilometreyi aşmamak şartıyla orduya ait malları istenen yere kadar taşıyacaktır. taşıma hizmetleri parasız yürütülecek, kimseye ücret ödenmeyecektir.
6) ülkeyi terk etmiş olanların hazineye geçmiş olan mallarından ordu ihtiyacını karşılamaya yarayacak olanlara el konulacaktır.
7) halkın elinde bulunan savaşta yararlanılabilecek her türlü silah ve cephane, en çok üç gün içinde tekalif-i milliye komisyonlarına teslim edilecektir. el konulan silah ve cephane için ücret ödenmeyecektir.
8) halkın, tüccarın ve nakliyecilerin elinde bulunan benzin, vakum, gres yağı, makine yağı, don yağı, saatçi ve taban yağları, vazelin, otomobil lastiği, kamyon lastiği, lastik yapıştırıcısı, solüsyon, buji, soğuk tutkal, fransız tutkalı, telefon makinesi, kablo, çıplak tel, pil tecrit edici madde ve bunlara benzer malzeme ile sülfürik asit stoklarının yüzde kırkına ordu adına el konulacaktır. alınan mal ve malzemenin bedelleri daha sonra devlet tarafından ödenecektir.
9) demirci, marangoz, dökümcü, tesviyeci, saraç ve araba yapan esnaf ile imalathaneler tespit edilecek, bunların üretim, onarım ve yapım kapasiteleri hesaplanacaktır. ayrıca süngü, kılıç, mızrak ve eğer yapabilecek zanaatkarlar da aranıp belirlenecektir. söz konusu edilen esnaf, imalathane ve zanaatkarlar savaş araç ve gereçleri üretimi, onarım ve yapımı ile görevlendirilecektir. sürekli görevlendirileceklere geçimlerine yetecek ücret ödenecektir.
10) daha önce halka bırakılmış olan dört tekerlekli yaylı araba, dört tekerlekli at ve öküz arabalarının bütün donatımları ve hayvanları dahil olmak üzere yüzde yirmisi, binek atı, top çekebilecek hayvanlar, yük taşıma atı, katır, eşek ve develerin yüzde yirmisi ordu adına alınacaktır. bütün bu alınanların bedeli daha sonraları devlet eliyle ödenecektir.

 
üst bottom