lozan barış antlaşmasında düzenlenen önemli konular aşağıda özetle belirtilmiştir bulunmaktadır:
sınırlar
güney sınırı
20 ekim 1921 ankara antlaşması gereğince, fransa ile anlaşılarak güney sınırı kararlaştırılmış, lozan'da bu sınır sadece teyit edilmiştir.
irak sınırı
irak sınırı uyuşmazlığı çözülememiştir. antlaşmada, türk topraklarının tahliyesinden itibaren, bu uyuşmazlığın dokuz ay zarfında dostane bir şekilde halledileceği belirtiliyordu.
batı sınırlarımız
yunanlılarla batı sınırı, misak-ı milli'ye uygun, mudanya mütarekesinde ön görüldüğü gibi, meriç nehri sınır olmak üzere düzenlenmiştir. karaağaç ve çevresi yunanlılardan alınarak savaş tamiratı karşılığı türkiye'ye bırakılmıştır. ege deniz'inde bozcaada ve imroz türkiye'ye verilmiştir. ayrıca, yunanlıların elinde bırakılan anadolu kıyısına yakın adalar da, askersiz hale getirilmiştir.
azınlıklar
birinci dünya savaşı'na son veren barış antlaşmalarında azınlıkların himayesine ait hükümler mevcuttur. lozan barış antlaşmasının bu hususla ilgili hükümleri incelendiğinde, azınlıklar bir ayrıcalığa sahip olmamışlardır. türk tebaasından sayılan gayri müslimlerin kanun ve hukuk düzeni önünde eşitliği söz konusu olmuştur. antlaşmanın 42. maddesi ile gayrimüslim azınlıklar yararına olarak kabul edilen şahsi haklar ile aile hakları, medeni kanunumuzun yürürlüğe girmesi ile önem ve anlamını yitirmiştir. böylece patrikhanelerin dünya işlerinde ve azınlıkların şahsi muamelelerinde hiç bir yetkileri kalmamıştır.
kapitülasyonlar
kapitülasyonlar, adli, mali ve idari sahada yabancılara tanınan imtiyaz ve muafiyetlerdir. antlaşmanın 28.maddesiyle, kapitülasyonlar bütün sonuçları ile birlikte kaldırılmış ve yeni türkiye, yüzyıllardan beri çekilen bir beladan sonsuza dek kurtulmuştur.
savaş tazminatları
1.dünya savaşının galipleri, bizden 1.dünya savaşı sebebi ile tazminat talep ettiler. ayrıca buna ek olarak, işgal masraflarını, kendi tebaalarının zarar ve ziyanlarını da eklemişlerdir. savaş içinde almanya'dan borç karşılığı rehini bulunan beş milyon altın ve savaş yıllarında ingiltere'ye sipariş edilen donanma bedeli de kendi ellerinde bulunduğundan, bizlere verilmemiş ve tamirat karşılığı tutulmuştur.
1. dünya savaşı'na giren mağlup devletlere ciddi bir mali yük olan bu beladan, geleceğe bir borç bırakılmadan, sadece fiilen elimizde bulunmayan meblağ karşılık gösterilerek, büyük bir başarı ile sıyrılınmıştır.
türkiye, yunanistan'ın harbin devamından ve bunun neticelerinden doğan mali vaziyetini dikkate alarak, tamirat hususunda her türlü taleplerinden karaağaç ve çevresinin türkiye'ye bırakılması şartı ile vazgeçmiştir.
borç sorunu
1854'ten itibaren birinci dünya savaşı sonuna kadar devam eden osmanlı amme borçları, birinci dünya savaşında yapılan istikrazlar da dahil, büyük bir yekun teşkil ediyordu.
sene tertipleri üzerinde borcun taksimi yerine, sermaye üzerinden borcun taksimi ile esas borç toplamı bir hayli azaltılmıştır. diğer taraftan bu borçlar, osmanlı imparatorluğundan ayrılan devletlere de gelirle orantılı olarak bölünmüştür. ayrıca, osmanlı imparatorluğunun almanya, avusturya, macaristan ve bulgaristan'a olan borçları bu devletlerle de yapılan antlaşmalarla 1.dünya savaşının galiplerine devredilmiştir.
osmanlı amme borçlarının diğer çetin bir safhası da tediye edeceğimiz borçların hangi para ile ödenmesi hususunda kendini göstermiştir. karşı taraf bunu altın veya sterlin olarak talep etmiştir. biz, türk parası ve fransız frangı olarak ödemeyi teklif ettik. aradaki fark muazzam meblağlara varmasına rağmen, burada da görüşümüz kabul edilmiştir.
boğazlar
lozan'da imza olunan en önemli belgelerden biri de, türk boğazlarının statüsü ile ilgili sözleşmedir. boğazlar sorunu, madde 23'de genel olarak yer almış, barış antlaşması'na ek lozan boğazlar sözleşmesi ile ayrıca ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. boğazlardan serbest geçişi, boğazlar komisyonunun kurulmasını, boğazların ve civarının askersiz hale getirilmesini hedef tutan ve milletler cemiyetinin de garantisini sağlayan hükümleri ihtiva eden bu sözleşme, 1936'da montrö (montreux) boğazlar sözleşmesi ile değiştirilmiştir. milli hakimiyeti sınırlayıcı hükümler kaldırılmış, milli çıkarlarımıza uygun hale getirilmiştir.
g- nüfus değişimi
lozan'da çözümlenen bir diğer önemli sorun da, istanbul'da yaşayan rumlarla batı trakya'da yaşayan türkler hariç, türkiye'deki bütün rumlarla yunanistan'daki türklerin değiştirileceğini öngören sözleşmenin, barış antlaşması'na ek olarak konmasıdır.
lozan barış antlaşması, türk kurtuluş savaşının sağladığı, türk milletinin hayati haklarını ve emellerini gerçekleştirdiği bir eserdir. lozan aynı zamanda, orta doğunun en önemli bölgesinde, barış ve güvenliği kurmak ve devam ettirmekle dünya barışına da hizmet etmiştir. türkiye lozan'da genel olarak, misak-ı milli'yi gerçekleştirmiştir.
i. ve ii. dönem lozan konferansi'na katilan türk delegasyonu
başdelege : ismet inönü (dış işleri bakanı)
delegeler : dr. rıza nur (sağlık bakanı), hasan saka (maliye bakanı)
danışmanlar : münir ertegün, a. muhtar çilli, veli saltı, zülfü tigrel, zekai apaydın, mahmut celal bayar, şefik başman, seniyettin başak, şevket doğruker, mehmet tevfik bıyıklıoğlu, tahir taner, nusret metya, yusuf hikmet bayur, zühtü inhan, fuat ağralı, mustafa şeref özkan, şükrü kaya, hamit hasancan, cavit bey, hayım naum, baha bey
basın danışmanları : ruşen eşref ünaydın, yahya kemal beyatlı
genel sekreter ve danışman : reşit saffet atabinen
yazmanlar : ali türkgeldi, mehmet ali balin, cevat açıkalın, celal hazım arar, saffet şav, süleyman saip kıran, rıfat bey, dr. nihat reşat belger, atıf esenbel, sabri artuç
not : yukarıdaki delegasyon 1.dönem lozan konferansı'na (20 kasım 1922-4 şubat 1923) katılmıştır. bu gruptan a.muhtar cilli, veli saltık, zülfü tiğrel, m.celal bayar, seniyettin başak, şevket doğruker, zühtü inhan, şükrü kaya, hamit hasancan, cavit bey, hayım naum, baha bey, ruşen eşref ünaydın, yahya kemal beyatlı, reşit saffet atabinen, mehmet ali balim, cevat açıkalın, celal hazım arar, saffet şav., süleyman saip kıran, ii.dönem lozan konferansı'na (23 nisan-17 temmuz 1923) katılmamıştır.
ii. dönem lozan konferansi'na yeniden katilanlar
genel sekreter ve danışman : tevfik kamil koperler
yazmanlar : naci kenter, hamit eseniş, ali muhtar bey, aziz topkaç, hüsnü özer.
not : fransa, isviçre ve almanya'da görevli hariciyecilerden ferit tek, cemal hüsnü taray, cevat üstün ve tbmm almanya-avusturya basın temsilcisi ve servet-i fünun dergisi sahibi ahmet ihsan tokgöz bir süre konferans çalışmalarına katılmışlardır.
gazeteciler
i.dönemde : ahmet cevdet (ikdam), ahmet şükrü esmer (vakit), hüseyin cahit yalçın (tanin).
ii.dönemde : velid ebuzziya (tevhid-i efkar), ahmet şükrü esmer (vatan), suphi nuri ileri (ileri), ali naci karacan (akşam), kerami kurtbay (hakimiyeti milliye), mecdi sadrettin sayman (ikdam), kemal salih sel (yeni gün), asım us (vakit), hüseyin cahityalçın (tanin), ahmet hidayet reel (öğüt).