türkiye tarihi hakkında bilgiler listesi

gümrü antlaşmasi (2-3 aralık-1920)

rusya'nın durumundan yararlanarak kendi devletlerini kuran ermeniler ve gürcüler, wilson ilkelerini kendilerine göre yorumlayarak, doğu anadolu'nun kendilerine verilmesini istemişlerdi. mondros ateşkes antlaşmasından sonra, osmanlı orduları önce kafkasları ardından doğu anadolu'nun sınır bölgelerini boşalttılar. türk birliklerinin çekilmesinden sonra işgal hareketlerini hızlandıran ermeniler, yerli müslüman halka insanlık dışı davranışlarda bulundular. bunun üzerine büyük millet meclisi hükumeti, ermenilere savaş açtı. tbmm, mondros mütarekesi kararı gereği boşaltılan kars, artvin ve ardahan'ın tekrar geri alınması için gereğinin yapılması yolunda ayrıca yetki verdi. 15. kolordu komutanı kazım karabekir komutasındaki türk birlikleri. 28 eylül 1920'de taarruza geçti. 29 eylül'de sarıkamış'ı, 30 ekim'de kars'ı, 7 kasım'da gümrü'yü geri aldı. ermeniler barış istedi. görüşmelerde tbmm'ini kazım karabekir, erzurum milletvekili süleyman necati bey, erzurum valisi hamit bey, ermenistan'ı ise başbakan aleksandr katisyan ve beraberindekiler temsil etti.

2-3 aralık gecesi imzalanan gümrü antlaşması şöyleydi:
* kars ve yöresi türkiye'ye geri verilecek;
* ermenistan'ın türkiye'ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar kaldırılacak;
* aras nehri çıldır gölüne kadar uzanan hat doğu sınırı olarak çizilecek,
* sevr antlaşmasını ve türkiye çıkarlarına uygun olmayan antlaşmaları ermenistan hükumeti de kabul etmeyecek;
* türkiye'deki ermenilerle, ermenistan'daki müslümanların diğer yurttaşlar gibi eşit haklardan yararlanacak;
* iki ülke arasında en erken vakitte diplomatik ilişkiler, telgraf ve telefon ulaşımları kurulacak;
* türk koruyuculuğu altında yerel özerklik verilecek olan itur ve nahçıvan illeri kendi kaderlerini kendileri tayin edecekler;
* ermenistan saldırıya uğrar ve yardım isterse, türkiye ona askeri yardım da bulunacak;
* ermenistan silah ithal etmeyecek;
* her iki taraf birbirinden savaş ödeneği istemeyecek;
* türk ordusu, ermeni ordusu antlaşmada saptanan sayıya indirildiği taktirde ermeni topraklarını boşaltacaktır.

gümrü antlaşmasının imzalanmasından bir gün sonra, ermenistan cumhuriyeti kızılordu'nun işgaline uğradı ve erivan'da sovyet ermeni cumhuriyeti kuruldu. sovyet ermenistan cumhuriyetinin kurulması ile gümrü antlaşmasının onaylanması askıya alınmış, antlaşmanın yürürlüğe girmesi mümkün olmamıştır. doğu cephesinde kazanılan zafer doğu sınırlarının belirlenmesinde yararlı olmuş, önce 16 mart 1921 moskova antlaşması, daha sonra 13 ekim 1921 kars antlaşması ile ufak değişikliklerle türkiye ile ermenistan arasındaki sınır belirlenmiştir. gümrü antlaşması, tbmm'nin imzaladığı ilk antlaşma olmasından dolayı önemlidir.

paris bariş konferansi

1918 yılı sonbaharında ittifak devletleri, ateşkes antlaşmaları imzalayıp savaştan çekilmişlerdi. bunun üzerine onlarla yapılacak barışların ilkelerini saptamak için paris'te 1919 yılının ocak ayında büyük bir konferans toplandı.

27 devletin katıldığı konferansa ingiltere, amerika birleşik devletleri, fransa ve italya hakimdi. savaş sırasında yendikleri devletlerden neler koparacaklarını uyumlu biçimde kararlaştıran üç büyük devlet, ingiltere, fransa ve italya birbirine düştü. wilson ilkelerini kendilerine göre yorumlayıp, çeşitli kanıtlar göstererek paylaşmadan vazgeçmediklerini gösterdiler. osmanlı devletinin paylaşılmasını öngören antlaşmalarda anadolu'daki akdeniz ve ege bölgelerinin italyanlara verilmesi kararlaştırılmıştı. ancak anadolu'daki akdeniz ve ege bölgelerinin tamamıyla italyanlara verilmesi, doğu akdeniz'deki dengeyi altüst ederdi. akdeniz'de güçlü bir italya, orta doğuyu denetiminde tutan ingiltere için ileride bir tehlike oluşturabilirdi. ingiltere, daha önce italya'ya verilmesi kararlaştırılmış bölgeleri yunanistan'a vermeyi kendi çıkarlarına uygun gördü. savaş sırası yapılan paylaşma antlaşmalarında önemli bir değişikliğe gidildi. anadolu'nun paylaştırılmasına yunanistan da ortak edildi. izmir ve çevresi yunanistan'a verilecek, sadece ege bölgesinin güney kıyısı ile akdeniz bölgesinin batısı italya'ya verilecekti.

londra konferansi

t.b.m.m, sevr antlaşmasını kabul etmemiş, itilaf devletlerini yurttan çıkarmak için harekete geçmişti. tbmm, milli mücadele sırasında güneyde fransızlara karşı başarılı olmuş, türk sovyet görüşmelerini başlatmış, yunan ilerleyişini durdurmuştu. i. inönü zaferi de kazanılınca itilaf devletleri, sevr antlaşmasında bazı değişiklikler yapmak üzere yunanistan ve türkiye'nin de katıldığı bir konferansın 23 şubat 1921'de londra'da yapılmasına karar verdiler.

fakat tbmm'ni tanımadıkları için, konferansa yalnızca osmanlı hükumetini davet ettiler. mustafa kemal'in de konferansa delege olarak katılabileceğini ya da bir temsilci yollayabileceğini osmanlı hükumetine bildirdiler. osmanlı hükumeti de itilaf devletlerinin bu önerisini tbmm başkanı mustafa kemal paşa'ya iletti. ancak tbmm bu teklifi kabul etmedi ve çağrılmadığı bir konferansa, katılamayacağını bildirdi. bunun üzerine itilaf devletleri, italya'nın aracılığı ile tbmm'ni resmen londra konferansı'na çağırdı. konferans 23 şubat'ta londra'da açıldı. itilaf devletleri, sevr antlaşmasında küçük değişiklikler yapmak istediler. türk delegeler buna şiddetle karşı çıktılar.

sadrazam tevfik paşa, söz sırası kendisine gelince, "ben sözü türk milletinin gerçek temsilcisi olan türkiye büyük millet meclisi baş delegesine bırakıyorum" diyerek konuşma yetkisini bekir sami bey (kunduh)'e bıraktı. bunun üzerine, itilaf devletleri her türlü görüşmeyi tbmm heyetiyle yaptı. tbmm delegeleri, misak-ı milli'ye dayanarak sevr antlaşmasını hiçbir şekilde kabul etmediklerini dile getirdiler. şiddetli tartışmalardan sonra konferans sonuç alınamadan dağıldı. bekir sami bey konferansın dağılmasından sonra savaş esirlerinin karşılıklı geri verilmesi ile ilgili olarak, 11 martta fransızlarla, 12 martta italyanlarla ve 16 martta ingilizlerle, ayrı ayrı antlaşmalar imzaladı. tbmm tarafından onaylanmayan bu antlaşmalar hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. konferans, sonuç alınamamasına rağmen, itilaf devletlerinin tbmm'ni tanımaları açısından diplomatik bir başarıydı.

moskova antlaşmasi (16-mart-1921)

londra konferansındaki başarısızlığa karşılık, daha önceki ilişkilerin değerlendirilmesi amacı ile rusya'ya giden bir tbmm heyeti, 16 mart 1921'de sovyet hükumeti ile tarihe adı "moskova antlaşması" olarak geçen önemli bir belge imzaladı. ermenilere karşı sağlanılan zaferden sonra, 1. inönü savaşının da kazanılması ruslardaki son tereddütleri ortadan kaldırmıştı. onlar, daha önceden tanıdıkları tbmm hükumeti ile sıkı bir işbirliği içine girmeyi kararlaştırdılar. bu antlaşmaya göre sovyet rusya, sevr antlaşmasını kesinlikle tanımıyor ve tbmm hükumetine her türlü maddi ve siyasal destek vermeyi taahhüt ediyordu. böylece, 1. inönü zaferi tbmm hükumetine hem o zamanın koşulları içinde sağlam bir müttefik kazandırmış, hem de itilaf devletleri ile görüşme masasına oturabileceğini göstermiştir. artık tbmm kendisini dünyaya açmaktadır.

kars antlaşmasi (13-ekim-1921)

sakarya meydan muharebesinin sağladığı siyasal kazançlardan biri de, kars antlaşmasıydı. kars antlaşması, doğuda daha önce mart 1921'de yapılan ve moskova antlaşmasıyla düzenlenen ilişkilerin genişletilerek, kafkas devletlerini kapsaması, doğu sınırımızın da kesinleşmesini sağlayan antlaşma olması açısından önemlidir. kars'ta 13 ekim 1921'de imzalanan antlaşmaya ermenistan, azerbaycan, gürcistan ve sovyet rusya temsilcileri de imza koymuştur.

ankara antlaşmasi (20 ekim 1921)

sakarya savaşından sonra tereddütleri ortadan kalkan fransa, iktisadi ve kültürel konularda ayrıcalık isteklerinden de vazgeçerek, 20 ekim 1921'de ankara'da bir antlaşma imzalamıştır. bu antlaşma ile türkiye - fransa arasında silahlı çatışma son buluyor, güney sınırımız da tespit ediliyordu.

moskova antlaşması ile doğu meselesini çözüldüğü gibi, ankara antlaşmasıyla da güney meselesi çözülmüş oluyordu. bu antlaşma, silah, cephane ve malzeme sağlanması yolunda güney sınırımızdan yararlanma imkanı verdiği gibi, batıda yunan saldırısına rahatlıkla karşı koymak fırsatını da veriyordu.

ankara antlaşması ile, iki devlet arasında savaş hali sona ermiştir. iki devlet arasında bütün esirlerin değişimi yapılacaktır. boşaltılan topraklarda genel af ilan edilecektir. iskenderun bölgesinde özel bir yönetim (idari rejim) uygulanacaktır. türk ırkından olan bu bölgenin sakinleri, kültürlerinin gelişmesi için her türlü kolaylıktan yararlanacaklardır. türkçe resmi dil olacaktır.

antlaşmada, türkiye ile suriye arasında yeni bir sınır belirlenmekteydi. bu sınırla, kilikya bölgesinin önemli bir bölümü ve bağdat demir yolunun büyük bir kısmı türkiye sınırları içinde kalmaktaydı. sınır, iskenderun körfezi üzerinden payas mevkinin hemen güneyinden başlayarak, meydanı ekber'e kadar uzamaktaydı. suriye ile aramızda çizilen bu sınır, lozan barış antlaşması ile sadece teyit edilmiştir.

ankara antlaşması ile, i.dünya savaşının galiplerinden biri, misak-ı milli'yi tanımış ve ankara hükumeti ile fransa arasında olumlu ilişkiler başlatılmış oluyordu.