kırık yumurta sayısının fazla olmasının folluklara yumurtlamama dışında en başta gelen nedeni, yumurta kabuk kalitesinin düşük olmasıdır. bunu çeşitli faktörler etkilemekte olup, başlıkları şunlardır:
1. kalıtım: bazı hatların yumurta kabuk kalınlığı diğerlerinden üstündür. ancak genel bir kural olarak ıslah yoluyla yumurta verimi arttırıldıkça kabuk kalitesinde düşme eğilimi görülmektedir.
2. yumurtlama sırası: peş peşe yumurtlanan yumurtalardan ilk yumurtlananların kabuk kalınları, sonra yumurtlananlardan daha iyidir. yüksek verimli tavuklarda peş peşe yumurtlanan yumurtaların sayısı fazla olduğundan, bu durum kabuğun incelmesine yol açar.
3. yumurtlama dönemi: verim döneminin ileri safhalarında ve özellikle 12 aylık yumurtlamadan sonra elde edilen yumurtalarda kabuk kalınlığı azalmaktadır. et tipi damızlıklarda bu süre daha kısa olup, ancak 8 – 9 aydır.
4. sıcaklık: çevre sıcaklığı arttıkça kabuk kalınlığı da azalır. bu nedenle, yumurtlama döneminin sonlarına rastlayan sıcakların kabuk kalınlığı üzerindeki etkileri çok şiddetli olur.
5. hastalıklar: enfeksiyöz bronşit ve new castle gibi bazı hastalıklar, kabuk kalınlığını olumsuz yönde etkilerler.
kırık yumurta oranını azaltmak için önce kırık ve çatlak yüzdesi saptanır ve ona göre program yürürlüğe konur. alınabilecek önlemler arasında şunlar sayılabilir:
- kırık yumurta oranı yüksek hatlar seçilmemeli.
- tavukların yere yumurtlamaları önlenerek folluklara yumurtlamaları sağlanmalı.
- toplama, taşıma, yıkama gibi işlemlerde çok dikkatli davranılmalı.
- kümeste çalışan personel bu konuda eğitilmeli.
- kafes tavukçuluğu yapılıyorsa, kafeslere konan hayvan sayısı azaltılmalı.
- yumurtalar daha sık toplanmalı.
- toplama için sepet veya kova yerine viyoller kullanılmalı.
- eğer kalite düşüklüğünün yemden kaynaklandığı düşünülüyorsa, rasyonun içeriği değiştirilmeli.
- stresler en aza indirilmelidir. zira, stres durum çoğunlukla kabuk kalitesini düşürür.
- kannibalizm önlenmelidir. çünkü kannibalizm hayvanların yumurtladıkları yumurtaları gagalayarak kırmalarına ve yumurta yeme alışkanlığı kazanlarına yol açabilir. bu durumda ilk önce ışık yoğunluğunun fazla olmamasına dikkat edilmelidir.
- hayvanların dövüşmeleri önlenmelidir. dövüşürken zıplayan tavuklar, ister kafeste ister yerde olsun, yumurtaların kırılmalarına neden olurlar.
yere yumurtlanan yumurtalar kirlik oldukları, çoğu kırıldığı ve toplanmaları zor olduğundan, bunların sayılarının en düşük düzeyde tutulması, bunun için de yumurtlamanın başlamasıyla birlikte tavukların folluklara alıştırılmaları gerekir. bu zamanda yapılmazsa ve tavuklar yere yumurtlamaya alışırlarsa, onları folluklara döndürmek güçleşir. tavukların folluklara alıştırılmalarına yardımcı olacak bazı önlemler şunlardır:
1. kümesin köşeleri kapatılmalıdır. çünkü yere yumurtlama en çok köşelerde olmaktadır.
2. yeterli sayıda folluk konmalıdır. aksi taktirde folluklarda yer bulamayan tavuklar yere yumurtlar.
3. folluklar, kümesin daha loş olan yerlerine yerleştirilmelidir.
4. çıta zemin üzerine konan folluklar fazla yüksek olmamalıdır.
5. follukların içi karartılmalıdır. bunun için folluğun ön ve arka deliklerinin üst kısımları kapatılır. ancak bu şekilde kapatma folluğun iç ısısını arttıracağından, sıcak havalarda dikkatli olmak gerekir.
6.yumurtlama başlamadan bir hafta önce folluklar açılarak hayvanların alışmaları sağlanmalıdır.
7.folluk içerisinde yeterli miktarda temiz altlık bulundurulmalıdır.
8.yumurtaların yuvarlanarak alttan toplanmalarına uygun follukların tabanları tor olduğundan tavuklar baştan bunları reddedebilir. kaba saman veya buna benzer bir altlık serilerek bunun önüne geçilebilir.
tavukçuluğu gelişmiş ülkelerde kirli yumurtalar, temizlenip yıkanmadan piyasaya sürülmezler. yumurtaların yıkanlarını kolaylaştırmak için, toplanıp viyollere yerleştirildikten hemen sonra üzerlerine bir miktar ince makine yağı püskürtülür veya süngerle sürülür. yumurtalar ince zımpara kağıdı, ser keçe – kumaş gibi malzemelerle kuru olarak temizlemek de mümkün olmakla beraber, bu iş hem zor, hem de kırık yumurta oranını arttırdığı için pek yaygın değildir.