yıldırım hakkında bilgiler listesi

şiddetli gök gürültülerinin eşliğinde bardaktan boşanırcasına yağan yağmuru seyretme fırsatını yakaladıysanız, hele bir de üst üste çakan şimşekler karşınızdaki bulutların arasında meydana geliyorsa,havai fişek gösterilerinin yanında sönük kaldığı muhteşem bir ışık gösterisine şahit olursunuz.

bulutların sürtünme ile elektriklenmesinden kaynaklanan bir elektrik boşalması olduğu herkesçe bilinen şimşek ve yıldırım, yüz milyonlarca voltluk potansiyel farkı sıfırlanana kadar yaklaşık 20.000 amperlik bir akım şiddetinde ve aktığı kanalda 30.000 kelvin (k)'lik bir sıcaklık meydana getirerek akar ve bu olay bir saniyeden daha kısa sürer. bu yüzden yıldırımın ürkütücü yanının küçümsenmemesi ve gereken yerlerde tedbir alınması yerinde bir harekettir.

yıldırım, bulut ile yeryüzü arasındaki potansiyel farkı havayı delecek bir büyüklüğe (delinme gerilimi) ulaştığı anda meydana gelir. bu anda akım şiddeti çok yüksek olduğundan, boşalma elektrik arkı şeklindedir. buluttaki negatif yüklü serbest elektronlar ve yerdeki pozitif yüklü iyonlar bulutla yer arasındaki potansiyel farkını sıfırlamak için birbirine doğru büyük bir hızla harekete başlar.

elektronlar iyonlardan çok daha küçük olduklarından hızları çok yüksektir. bu yüzden iki akım yere oldukça yakın bir yükseklikte birleşirler. elektronların buluttan yere doğru hareketi ile birlikte akımın geçtiği yol boyunca iyonizasyon süreci başlamış olur. elektronlar hızla çarptıkları hava atomlarından bazen elektron koparırken, bazen de bu elektronlar iyonlar tarafından yakalanırlar ve iyon nötr-al atom haline gelir.

işte yıldırımın parlak ışığı, iyonlarca yakalanan bu elektronların fazla enerjilerini fotonlar şeklinde dışarıya neşretmesi neticesi oluşur. böylece yıldırımın aktığı yol; nötr-al atom ve moleküller, uyarılmış atom ve moleküller, pozitif iyonlar, elektronlar ve fotonlardan oluşan çok sıcak bir gaz çorbası haline gelir. bu ideal gaz kanunu sağlayan bir hal olmasına rağmen; gaz halinden çok farklı özellikler taşıdığından, maddenin dördüncü hali olarak kabul edilir ve "plazma" hali olarak bilinir.

yıldırım nasıl düşüyor?
gökyüzünde yılda 3 milyar şimşek veya yıldırım oluşmaktadır. bir diğer deyişle yılın herhangi bir zamanında dünyanın üstünde 2000 yıldırım bulutu vardır ve dünyamıza her saniyede 100 yıldırım düşmektedir. güçlü bir fırtına, hiroşima'ya atılan atom bombasından 100 kat daha fazla enerji açığa çıkarmaktadır. kim bilir? belki bir gün gelecek yıldırımları da enerji kaynağı olarak kullanmayı öğreneceğiz.

bu gök olayı insanlığın ilk tarihinden itibaren ilahi bir işaret olarak görülmüştür. yıldırım düşmesi insanlar için tehlikeli olmasına rağmen insan yaşamına faydası da vardır. yıldırımlar yeryüzündeki bitkiler için faydalı maddeler olan nitratlar ve oksijenin de yeryüzüne inmesine neden olurlar.

her şey güneş ışıkları ile yeryüzünde ısınan havanın yükselmesi ile başlıyor. tabii içinde buharlaşan suyu da yukarı taşıyarak. bu yükselen hava yaklaşık 2-3 kilometreye ulaşınca havanın soğuk katmanlarına rast geliyor. soğuk havalarda nefes verince nefesimiz nasıl buharlaşıyorsa aynen o şekilde buharlaşıyor ve gördüğümüz bulutu oluşturuyor. bu bulutlar daha sonra hava akımları ile 20.000 metreye kadar tırmanabiliyorlar.

aslı tam bilinememesine rağmen bulutların bu yükselişleri sırasında içlerinde oluşan buz kristallerinin birbirlerine sürtünerek bir statik elektrik enerjisi açığa çıkardıkları öne sürülüyor. bu elektrik enerjisi bulutların üst katmanlarında pozitif(+), alt katmanlarında ise negatif(-) yüklü olarak birikiyor. bulutun içindeki yük havayı iyonize edecek güce ulaştığında şimşek oluşuyor.

yağmur bulutlarının alt yüzeylerindeki büyük negatif yük içindeki elektronları iterek orayı da pozitif yüklü hale getiriyor ve bu yük saniyede 1000 kilometre hızla toprağa iniyor, yani kısa devre yapıyor. yıldırımın bu andaki ısısı 30.000 derece olup güneşin yüzeyindeki ısının 5 katı kadardır.

yıldırım düşerken çok şaşırtıcı bir şey oluyor. yerden de buluta doğru bir boşalma oluyor. yerden 100 metre yükseklikte bu iki akım birleşiyor ve iletkenliği çok fazla olan bir koridor oluşuyor. işte bundan sonra yıldırımı hiçbir şey durduramaz, pozitif yük hızla buluta doğru onu nötr hale getirmek için yükselir. işte yıldırımın havadan yere mi, yoksa yerden havaya mı oluştuğunu yaratan soru bu.

bu koridordan yerden göğe doğru neredeyse ışık hızının üçte biri hızla yükselen akım yıldırımın göze gelen şiddetli ışığını da yaratır. ardından yine yukarıdan yere iner ve iki taraf arasındaki potansiyel farkı sıfırlanana kadar bu olay 10-12 kez tekrarlanabilir.