amasya genelgesi:
- m.kemal'in amacı: anadolu ve rumeli'de kurulmuş olan milli cemiyetleri tek amaç doğrultusunda birleştirmekti. işte bu düşünceler içinde amasya genelgesini hazırladı.
- amasya genelgesinde:
- vatanın içinde bulunduğu durumu
- istanbul hükumetinin tutumu
- bu durumdan nasıl kurtulunacağını ve neler yapılması gerektiğini bildirdi.
maddeleri:
- vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
- istanbul'daki hükumet, üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirmemektedir.
- milletin bağımsızlığını, yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.
- milletin durumunu gözden geçirmek ve haklı sesini dünyaya duyurmak için, her türlü etkiden uzak milli bir kurulun toplanması gereklidir.
- anadolu'nun en güvenilir yeri olan sivas'ta milli bir kongrenin acele toplanması kararlaştırılmıştır.
- bu amaçla bütün illerden, milletin güvenini kazanmış üçer delegenin hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
- bu durumun milli bir sır olarak saklı tutulması lazımdır.
önemi:
- kurtuluş savaşı için atılmış önemli bir adımdır.
- kurtuluş savaşının ilk defa gerekçesi, amacı ve yöntemi belirtilmiştir.
- türk milleti'ne egemenliği eline alması için bir çağrıdır.
- m.kemal yeni bir meclis ve hükumet daha doğrusu yeni bir devlet kurmayı amaçlıyordu.
- artık millet yönetilmeyecek, yönetecekti.
- m.kemal, istanbul, anadolu'ya egemen değil, bağlı olmalıdır demiştir.
erzurum ve sivas kongreleri:
erzurum kongresi(23 temmuz 1919):
- mondros ateşkes anlaşmasına göre, doğu anadolu'daki sivas, erzurum, van, bitlis, diyarbakır, harput illerinde bir karşılık çıkarsa buraları işgal edebileceklerdi. amaç: doğu anadolu'da ermenilere yurt sağlamaktı.
- doğu anadolu halkı, işgallere karşı koyabilmek için doğu anadolu müdafaii hukuk cemiyetini kurdu. cemiyetin, gerçekleştirdiği en önemli iş bütün doğru illerinin temsilcilerinin katılmasıyla, bir kongrenin toplanmasını kararlaştırmış olmasıdır.
maddeleri:
1.) milli sınırlar içinde vatan bir bütündür.
2.) her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve müdahalesine karşı ve osmanlı devletinin dağılması halinde,millet birlikte savunma yapacak ve direnecektir.
3.) istanbul hükumeti, vatanın bağımsızlığını sağlayamaz ve koruyamazsa,geçici bir hükumet kurulacaktır.
4.) milletin idaresini egemen kılmak esastır.
5.) hristiyan azınlıklara,siyasi ve sosyal egemenlik ya da dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.
6.) manda ve himaye kabul olunamaz.
7.) mebuslar meclisinin hemen toplanmasını ve hükumet işlerinin,meclisin denetimine konulmasını sağlamak için çalışılacaktır.
önemi:
- amacı, toplanış şekli bakımından bölgesel, aldığı kararlar bütün yurdu ilgilendirdiği için milli bir kongredir.
- milli bir hükumet kurmak ve milli egemenliği gerçekleştirmek fikri ilk defa açıkça ortaya konmuştur.temsil heyeti bu amaçla oluşturulmuştur.
- yeni bir devlet kurma fikri ilk defa ortaya atılmıştır.
- manda ve himaye kabul edilmeyeceği açıkça ifade edilmiştir.
sivas kongresi (4-11 eylül 1919):
- amasya genelgesiyle, sivas'ta bir kongrenin toplanması istenmişti.
- istanbul hükumeti bu kongrenin toplanmasını engellemeye çalıştı. m.kemal'in tutuklanması emrini verdi. hilafet devletleri de aynı çabayı sarf etti. fakat engelleyemediler. kongre toplandı. başkanlığına da m.kemal seçildi.
- vatanın bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığının nasıl sağlanacağı konusu ele alındı. bu konuda erzurum kongresindeki kararlar aynen kabul edildi.
- vatanın parçalanmasını önlemek için kurulan bütün milli cemiyetler "anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk cemiyeti adı altında birleştirildi.
- bu cemiyet adına söz söylemeye ve iş görmeye yetkili temsil heyeti seçildi. başkanlığına da m.kemal getirildi.
- kongrenin en tartışılan konusu manda, yani güçlü bir devletin himayesine girme isteği idi. kesinlikle reddedildi.
önemi:
- amacı, toplanış sekli ve aldığı kararlar bakımında milli bir kongredir.
- vatanın bütünlüğünü korumak ve bütünlüğünü sağlamak amacı taşır.
- milli cemiyetlerin birleştirilmesi kuvvetlerin bir merkezden ve aynı amaçla yönetilmesi sağlanmıştır.
- erzurum kongresinde alınan kararlar pekiştirildi.
amasya görüşmesi (20-22 ekim):
- istanbul'da yasal bir hükumet kuruluncaya kadar anadolu ile istanbul'un haberleşmesinin kesilmesini ve hükumet işleri için yazışmalarını sivas'taki temsil heyeti ile yapılmasını istedi. damat ferit paşa istifa etti.
- yerine geçen ali rıza paşa temsil heyeti ile görüşmek üzere bahriye nazırı salih paşayı görevlendirdi.
- m.kemal ve rauf bey ile bahriye nazırı salih paşa arasında yapılan görüşmede alınan kararlar:
1.) vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı korunacaktır.
2.) müslüman olmayan topluluklara siyasi egemenlik ve sosyal dengemizi bozacak nitelikte haklar verilmeyecekti.
3.) istanbul hükumeti anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk cemiyetini tanıyacaktır.
4.) osmanlı mebuslar meclisi anadolu'ya, istanbul hükumetinin uygun göreceği güvenilir bir yerde toplanacaktır.
önemi:
- istanbul hükumeti amasya görüşmesine temsilci göndermekle, temsil heyetinin hukuki varlığını tanımış oluyordu.
- istanbul hükumeti yukarıda alınan kararlardan sadece mebuslar meclisinin toplanmasını kabul etti.
m.kemal ve temsil heyetinin ankara'ya gelişi (27 aralık 1919):
- m.kemal gelişmeleri yakından izleyebilmek için temsil heyeti ile birlikte ankara'ya geldi.
çünkü;
- ankara her bakımdan güvenlikte idi.
- istanbul ile rahat ulaşım ve haberleşme olanağına sahipti.
- yunanlılar ile yapılacak savaş alanına yakındı.
son osmanli mebuslar meclisi, misak-i milli ve istanbul'un işgali:
a.) son osmanlı mebuslar meclisi ve misak-ı milli (29 ocak 1920):
- padişah vahdettin, mondros ateşkes antlaşmasının, uygulamaya konulduğu günlerde mebuslar meclisi'ne kapatmıştı.
- amasya görüşmelerinde ise yeniden açılması kararı alındı.
- mebuslar meclisi için yapılan seçimleri, anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk cemiyetini adayları ya da desteklediği kişiler çoğunlukla kazandılar.
- m.kemal, tüm çabalarına rağmen mebuslar meclisinin, istanbul dışında güvenlikte olan bir ilde toplanması hükumete kabul ettirmemiştir. biliyordu ki istanbul'da toplanacak meclis, uzun süreli çalışmaz ve serbestçe kararlar alamaz. zamanla gelişen olaylar ne kadar haklı olduğunu gösterecektir.
- m.kemal seçilen bir kısım mebuslarla ankara'da görüştü. misak-ı milli esasları kararlaştırıldı.
- mebuslar meclisi 12 ocak 1920'de istanbul'da toplandı. temsil heyeti taraftarı mebuslar, felah-ı vatan grubunu oluşturdular. bu grup misak-ı milli adlı belgeyi hazırladılar.
b.)misak-ı milli:
maddeleri:
1.) 30 ekim 1918 mondros ateşkes antlaşmasının imzalandığı sırada türk askerinin koruduğu türk vatanının tümü, ayrılık kabul edilemez bir bütündür.
2.) kendi istekleri ile ana vatana katılmış olan kars, ardahan, batum ve artvin'de gerekirse gene halkın oyuna başvurulabilir.
3.) batı trakya'nın durumunun tespitinde halkın oyuna başvurulmalıdır.
4.) istanbul'un güvenliği sağlandıktan sonra boğazların dünya ticaretine ve ulaşımına açılmasında, bizimle ilgili devletlerden verecekleri karar geçerli olmalıdır.
5.) azınlıkların hakları, komşu ülkelerdeki müslüman halkın da aynı haktan yararlanmaları şartı ile kabul edilecektir.
6.) milli ve ekonomik gelişmemizi engelleyip siyasi, mali, ve adli sınırlamalar(kapitülasyonlar) kaldırılmalıdır.
önemi:
- erzurum ve sivas kongrelerinde alınan kararlar mebusan meclisi tarafından kabul edilmiştir.
- türk vatanının bugünkü sınırları tespit edilmiştir.
- böylece kurtuluş savaşının dayandırılacağı ilkeler açıkça ortaya konmuştur.
- amasya görüşmelerinden sonra milli mücadeleye meşruluk kazandıran ikinci ve daha önemli belgedir.
c.) istanbul'un işgali (16 mart 1920):
misak-ı milli kararlarına kızan itilaf devletleri türklere gözdağı vermek için;
- istanbul'u işgal ettiler.
- mebuslar meclisini basarak temsil heyetinin görüşleri doğrultusunda çalışan mebusları tutukladılar. bazıları anadolu'ya kaçtılar. bazıları malta adasına sürgüne gönderildi.
- anadolu'ya sürdürülen milli mücadeleden vazgeçilmezse istanbul'u tamamen alacaklarını bildirdiler.
- vahdettin mebuslar meclisini kapattı.
- ali rıza paşa, hükumet başkanlığından istifa etti. salih paşa hükumeti kuruldu. o da istifa etti ve yerine damat ferit paşa geçti.
- istanbul'un işgalini, manastırlı hamdi efendi adında yurtsever bir telgrafçı m. kemal'e bildirdi.
anadolu'nun tepkisi:
m.kemal bu olay üzerine:
1.) durumu vatanın her tarafına duyurdu ve protesto etti.
2.) istanbul ile telgraf ve telefon haberleşmesinin kesilmesini istedi.
3.) işgal güçlerinin istanbul ve adana'dan anadolu'ya yapacakları sevkıyata engel olmak için geyve ve ulukışla demir yollarını tahrip ettirdi.
4.) anadolu'dan istanbul'a her türlü mali kaynak gönderimi oldu.
işgalin sonucu:
- tbmm'nin açılmasına imkan hazırlandı.
- osmanlı saltanatının bir nevi sonu oldu.
tbmm'nin açilmasi (23 nisan 1920):
- istanbul'un işgali ve mebuslar meclisinin kapatılması üzerine m.kemal, temsil heyeti adına yayımladığı bir emirle, ankara'da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanacağını duyurdu.
- seçimler yapıldı. seçilen milletvekilleri ile istanbul'dan kaçabilen milletvekilleri ankara'da toplandı ve tbmm açıldı. meclis, m.kemal tarafından verilen önergeyi kabul etti.
buna göre;
1.) hükumet kurmak zorunludur.
2.) geçici olarak bir hükumet başkanı tanımak ya da padişah vekili atamak doğru değildir.
3.) mecliste toplanmış olan milli iradeyi, vatanın geleceğine el koymuş olarak tanımak temel ilkedir. tbmm'nin üstünde bir güç yoktur.
4.) tbmm, kanun yapma ve yürütme yetkilerini kendinde toplamıştır.
5.) meclis'ten seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir kurul hükumet işlere bakar. meclis başkanı, bu kurulun da başkanıdır.
- böylece millet egemenliğine dayanan yeni türk devletinin temelleri atılmış oldu.
- yönetimde millet söz sahibi olduğu için devletin adı da cumhuriyet olmalıydı.
- m.kemal tbmm başkanlığına seçildi.
- hükumetin kurulmasına karar verildi. 3 mayıs 1920'de tbmm hükumeti kuruldu. avrupa devletlerine, istanbul hükumeti ile yapacakları antlaşmaların geçersiz olduğunu bildirdi.
- 20 ocak 1921'de ilk anayasa hazırlandı.
- meclisin başkanı aynı zamanda hükumetin de başkanıydı. hükumet üyeleri (bakanlar) mecliste yapılan oylamalarla belirleniyordu.
- yasama, yürütme, yetkisi meclise aitti. (kuvvetler birliği)
tbmm'ne karşi istanbul hükumetinin tutumu ve ayaklanmalar:
- bu sırada damat ferit paşa yeniden sadrazam olmuştu. tbmm'nin açılmasını istemiyordu. m.kemal ve arkadaşlarının yürüttükleri mücadelenin yanlış olduğunu savunuyordu.
- m.kemal hakkında idam kararı çıkardılar.
- halkın dini duygularını istismar ederek dini silah olarak kullanmışlardır. şeyhülislamdan fetva çıkararak m.kemal'in mücadelesini padişaha karşı gelme olarak nitelemiş ve dine aykırı davranışlarının ölümle cezalandırılması gerektiğini duyurmuşlardır.
- milli kuvvetleri yok etmek için kuva-yi inzibatiye adıyla yeni bir ordu kuruldu.
- bu ayaklanmaları işgal kuvvetleri de destekledi.
- istanbul hükumeti ve ingilizlerin kışkırtmasıyla birçok ayaklanma çıkmıştır.
tbmm'nin ayaklanmaları bastırmak için aldığı önlemler:
- ayaklanmalar kuva-yi milliye birlikleri tarafından bastırıldı.
- damat ferit paşa vatan haini ilan edildi.
- tbmm hıyanet-i vataniye kanununu çıkardı. istiklal mahkemeleri kuruldu.
- ankara müftüsü rıfat hoca ile 150 din adamı, istanbul'daki fetva'ya karşı bir fetva yayınla***** milli mücadelenin dine aykırı olmadığını duyurdular.
sevr antlaşmasi (10 ağustos 1920):
-1. dünya savaşını kazanan devletler,yenilgiye uğrattıkları almanya, avusturya-macaristan ve bulgaristan ile barış antlaşmaları hemen imzaladıkları halde osmanlı devleti ile yapacakları antlaşmayı ertelemişlerdi. çünkü;
- osmanlı devletini paylaşma konusunda anlaşamamışlardır.
- itilaf devletleri ocak 1919'da toplanan, paris barış konferansında osmanlı devletinin parçalanmasını kararlaştırdılar. ana hatlarını san remo konferansında belirlediler.
- antlaşmanın imzalanmasını çabuklaştırmak amacıyla yunan ordusu trakya'dan saldırıya geçti.
- antlaşma saltanat şurasında incelendi. rıza paşa'dan başka hepsi kabul ettiler. paris'in sevr mahallerinde 10 ağustos 1920'de antlaşma imzalandı.
maddeleri:
1.) istanbul dışında bütün trakya, yunanistan'a bırakılacak
2.) suriye ve lübnan, fransa'ya terk edilecek.
3.) arabistan ve irak, ingiltere'ye bırakılacak.
4.)istanbul, osmanlı devletinin başkenti olarak kalacak, fakat azınlıkların hakları korunmazsa, burası türklerin elinden alınacaktı.
5.) doğu anadolu'nda iki yeni devlet kurulacak.
6.) boğazlar, savaşta ve barışta bütün devletlerin gemilerine açık bulundurulacak.
7.) izmir, türklerde kalacak, fakat yönetimi yunanlılara bırakılacak.
8.) azınlıklara çok geniş haklar verilecek.
9.) osmanlı devletinin bütün gelir kaynakları, itilaf devletlerinin işgal masraflarına ve savaş tazminatını ödemeye harcanacak. osmanlı devletinin maliyesi, itilaf devletlerinin tayin edeceği bir komisyonun elinde olacaktı.
10.) osmanlı devletinin en çok 50.000 kişilik bir ordusu olacak, ordunun ağır silahları, uçakları ve savaş gemileri olmayacaktı.
11.) kapitülasyonlardan bütün devletler yararlanacaktı.
doğu cephesi - ermenilerle savaş:
- osmanlı devletini parçalamak isteyen devletler, kendilerine çıkar sağlamak için osmanlı ülkesinde yaşayan müslüman olmayanların haklarını savunma rolü oynamışlardır.
- ermenileri de politikalarına alet ettiler. ermeni sorunu ilk olarak 1877 - 1878 osmanlı-rus savaşında, doğu anadolu'nun bir kısmını ele geçiren rusların, buralardaki ermenileri kışkırtmasıyla başladı.
- daha sonra rusya ve ingiltere ermeni sorununu kendi çıkarları doğrultusunda kullandılar.
- rusya, kurulacak bir ermenistan ile akdeniz'e ulaşmayı
- ingiltere, bağımsız bir ermenistan düşüncesiyle, rusya'nın akdeniz'e ulaşmasını önlemek istiyordu.
- kışkırtmalar sonucu bağımsız bir devlet kurma düşüncesiyle kapılan, ermeniler erzurum, istanbul, yozgat, kayseri, çorum ve van'da olaylar çıkardılar.
- padişah 2. abdülhamid'i öldürme teşebbüsünde bulundular.
- 1909'da adana'da isyan çıkardılar.
- 1. dünya savaşında doğu anadolu'da ilerleyen rusların yanında yer aldılar. 1914'te zeytun'da isyan çıkardılar, türkleri öldürdüler.
- bunu üzerine tbmm, ermenileri göç ettirme yasasını çıkararak ermenileri suriye'ye göç ettirdi.
- 1. dünya savaşından sonra kafkasya'nın güneyinde bir ermenistan devleti kuruldu. itilaf devletleri doğu anadoluyu ermenilere vermeyi planladılar.
- bundan cesaret alan ermeniler, 1920 haziranında türkiye'ye saldırıya geçtiler. fakat doğu cephesi komutanı kazım karabekir paşa komutasındaki türk kuvvetlerine yenildiler ve gümrü antlaşmasını yapmak zorunda kaldılar. (3 aralık 1920)
- bu antlaşma ile,
- kars ve çevresi geri alındı.
- tbmm'nin askeri ve siyasi alanda kazandığı ilk uluslararası başarıdır.
- doğu cephesi kapanmış, buradaki kuvvetler batı ve güney cephelerine kaydırılmıştır.
-ermeniler doğu anadolu'daki hayallerinden bir süre için vazgeçtiler. ermeni sorunu kapandı. daha sonra gürcistan ile bir anlaşma yapıldı.
- ardahan, artvin, batum tekrar topraklarımıza katıldı.
- böylece belirlenen doğu sınırımız, daha sonra 16 mart 1921'de rusya ile imzalanan moskova ant ile kesin şeklini aldı.
güney cephesi:
- ingilizler mondros ateşkes antlaşmasının 7. maddesi uyarınca urfa, antep, maraş'ı işgal ettiler. ancak buralardaki türk yönetimine karışmadılar. milletin onuruna dokunacak hareketlerden kaçındılar. bu sebeple silahlı bir direnişle karşılaşmadılar.
- daha sonra kendi aralarında yaptıkları bir anlaşma ile ingilizler buraları, fransızlara bıraktılar. büyük işkenceler yaptılar. bunun üzerine halk direnişe geçti.
- sivas kongresinde güneydeki kuva-yi milliye direnişinin örgütlenmesi kararlaştırıldı. temsil heyeti tarafından buraya subaylar gönderildi. batı cephesinden farklı olarak, güney cephesinde halkın tamamı bu subaylarla kaynaşarak topyekun bir savaş başladı.
- antep, urfa, maraş'ta milli cepheler oluşturuldu, kuva-yi milliye birlikleri kuruldu.
- fransızlar 12 şubat 1920'de maraş ve 11 nisan 1920'de urfayı boşaltmak zorunda kaldılar. antep'e ise ancak 1 yıl sonra girebildiler.
- sakarya savaşını kazanmamız üzerine ankara antlaşmasını yapmak zorunda kaldılar.(20 ekim 1921)
- fransızlar da misak-ı milli'yi ve yeni türk devletini tanımış oldular.
- güney sınırımız güvenlik altına alındı.
- türk kuvvetlerinin bit kısmı batı cephesi'ne kaydırıldı.
- itilaf devletlerinin türkiye'ye karşı oluşturdukları birlik bozuldu. fransızlar ve italyanlar yunanistan'dan uzaklaştılar.
- güneybatıda italyanlarla ciddi bir çatışma olmadı. italyanlar sakarya zaferi sonunda anadolu'ya tamamen terk ettiler.
1. inönü savaşi (6-10 ocak 1921):
nedeni:
1.) itilaf devletleri desteğiyle sevr antlaşmasını türklere kabul ettirmek
2.) tbmm, ordularını yok edip ankara'ya kadar olan türk topraklarını ele geçirmek ve tbmm'yi kapatmaktı.
3.) demir yollarının kavşağı olan eskişehir'i ele geçirmek.
sonucu:
1.) yunanlılar yenildi. çerkez ethem kuvvetleri dağıtıldı.
2.) yeni türk devletinin iç durumunu kuvvetlendirdi. dış itibarını arttırdı.
3.) halkın tbmm'ye ve orduya güveni arttı. milli mücadelenin kazanılacağına olan inancı güçlendirdi.
4.) itilaf devletleri, politikalarını yeniden gözden geçirmek için londra konferansını toplamaya karar verdiler.
5.) kazandığı başarıdan dolayı albay ismet bey'in rütbesi generalliğe yükseltildi.
londra konferansi (21 şubat - 12 mart 1921):
toplaniş amaci:
- yunanlılardan çok şey bekleyen itilaf devletleri 1.inönü muharebesi sonunda hayal kırıklığına uğradılar.
- silah gücüyle elde edemediklerini diplomatik yollarla gerçekleştirmek istediler.
- amaç sevr antlaşmasını biraz değiştirip yürürlüğe koymaktı.
- ingiltere, fransa, italya, yunanistan katıldı.
- bu konferansa istanbul hükumeti yanında tbmm hükumeti de çağrıldı.
- konferans anlaşma sağlanamadan dağıldı.
- londra konferansı ile itilaf devletleri tbmm hükumetini tanımış oldu. onlara, misak-ı milli hakkında doğru bilgiler verildi. hangi şartlarla barış yapılabileceği belirtildi. dünya kamuoyuna türk milletinin haklı davası tanıtılmış oldu.
moskova antlaşmasi (16 mart 1921):
- 1. dünya savaşında itilaf devletleri grubunda yer alan rusya, ülkesinde çıkan ihtilal yüzünden savaştan çekilmişti.
- ingiltere, fransa, italya rusya'da kurulan yeni yönetimi tanımamış ve ona karşı cephe almışlardır.
- bu devletler anadoluyu işgale başlayınca rusya endişe duymaya başladı. çünkü anadolu'nun işgali, rusya'nın güney sınırlarını tehlikeye sokacaktı.
- bu yüzden rusya tbmm'ne yakınlaşmaya başladı. önce misak-ı milliyi tanıdı.
- türk ordularının doğu cephesinde ermenilere batı cephesinde yunanlılara karşı kazandığı başarıları izledi.
- 16 mart 1921'de sovyet rusya ile tbmm arasında moskova antlaşması imzalandı.
buna göre;
- doğu sınırımız çizildi.
- iki devlet arasında karşılıklı yardımlaşma kabul edildi. birinin tanımadığı antlaşmayı diğeri de tanımayacaktı.
- rusya yeni türk devletini tanıdı.
- tbmm ilk defa büyük bir devletle eşit şartlarla antlaşma imzalamıştır.
2.inönü savaşı (26 mart - 1 nisan 1921):
- 1.inönü savaşında ve londra konferansında isteklerini türk devleti'ne kabul ettiremeyen itilaf devletleri yunanistan'ı yeni bir saldırı için kışkırttılar.
- amaç 1.inönü savaşının aynısı idi.
- yunanlılar yine yenildiler.
sonuçlari:
1.) düzenli ordunun önemi bir kez daha kanıtlanmış oldu.
2.) italyanlar işgal ettikleri bölgeleri boşaltarak, anadoluyu terk ettiler.
3.) fransızlar ankara'ya temsilciler göndererek anlaşma yolları aradılar ve işgal ettikleri zonguldak'tan çekildiler.
4.) itilaf devletlerinin yunanistan'a olan güveni azaldı.
sakarya savaşi (23 ağustos - 13 eylül 1921):
-yunanlılar türk ordusunu hazırlıksız yakalamak için 23 ağustos 1921'de şiddetli bir saldırıya geçti.
- m.kemal askerlerine "hattı müdafaa yoktur. sathı müdafaa vardır. o satıh bütün vatandır. vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça bırakılamaz." emrini verdi.
- savaş 22 gün 22 gece sürdü.
- genel kurmay başkanı fevzi paşa ve batı cephesi komutanı ismet paşa yönetimindeki türk ordusu büyük zafer kazandı.
sonuçlari:
1.) türk milletinin bağımsızlık azmi daha da güçlendi.
2.) mustafa kemal'e "gazilik" ve "mareşallik" rütbesi ile unvanı verildi.
3.) yunanistan umutsuzluğa düşerek savunmaya geçti.
4.) dış politikada olumlu sonuçlar doğurdu. kars ve ankara antlaşmaları imzalandı.
kars antlaşmasi (13 ekim 1921):
- tbmm hükumeti ile sovyet rusya'ya bağlı azerbaycan, gürcistan ve ermenistan cumhuriyetleri arasında imzalandı.
- moskova antlaşması ile kabul edilen sınır tekrarlandı. böylece doğu sınırımız kesinleşmiş oldu.
ankara antlaşmasi (20 ekim 1921):
- tbmm hükumeti ile fransa arasında imzalanmıştır.
- fransa yeni türk devletini resmen tanıdı.
- hatay dışında güney sınırımız çizilmiş oldu. (hatay'da özel bir yönetim kuruldu)
büyük taarruz ve başkumandan meydan muharebesi (26-30 ağustos 1922):
- sakarya savaşında yenilen yunanlılar işgal etikleri yerleri ellerinde tutabilmek için savunmaya geçtiler.
- türk ordusunun amacı: düşmanı anadolu'dan söküp atmaktı. bunu için 6 ay süren bir hazırlık devresi geçirdiler.
- 26 ağustos 1922 sabahı, başkomutan m:kemal, ismet ve fevzi paşa taarruzu yönetmek için kocatepe'de bulunuyorlardı.
- 20 ağustos'ta, muharebeyi doğrudan m.kemal yönetti. bu savaş tarihimize başkomutanlık meydan savaşı olarak geçti. dumlupınar'da düşman yenilgiye uğratıldı.
- 1 eylül sabahı, m.kemal paşa "ordular ilk hedefiniz akdenizdir ileri." emrini verdi.
- yunan başkomutanı trikopis esir edildi. türk orduları 9 eylül 1922'de izmir'e girdi.
- büyük selçuklu sultanı alparslan, malazgirt zaferiyle anadolu'nun kapılarını türklere açmış, türkiye selçuklu sultanı 2. kılıç arslan miryakefalon zaferiyle anadolu'nun türk vatanı olduğunu belgelemiş, başkumandan muharebesi ise anadolu'nun sonsuza dek türk vatanı olarak kalacağını ispat etmiştir.
mudanya ateşkes antlaşmasi (11 ekim 1922):
- batı anadolu'nun kurtarılmasından sonra sıra, doğu trakya ve boğazlara gelmiştir.
- türk orduları istanbul ve çanakkale üzerine yürümeleri karşısında itilaf devletleri telaşa kapıldılar.
- ingiltere, boğazlar ve istanbul'u savunmak istediyse de fransa ve italya'dan gerekli desteği göremedi. sovyetler birliği de türkleri destekleyeceğini açıklayınca, ateşkes görüşmelerini kabul ettiler.
- türkiye, ingiltere, fransa, italya katıldılar. yunanlılar mudanya açıklarında gemide beklediler.
- türkiyeyi batı cephesi komutanı ismet paşa temsil etmiştir.
maddeleri:
1.) doğu trakya, meriç ırmağının sol kıyısına kadar, on beş gün içinde yunan ordusu tarafından boşaltılacak.
2.) doğu trakya, boşaltıldıktan sonra 30 gün içinde tbmm hükumetine teslim edilecek.
3.) tbmm hükumetine, barış antlaşmasının imzalanmasına kadar doğu trakya'da 8000 jandarma bulundurulacak.
4.) istanbul ve boğazlar, tbmm hükumetine bırakılacak. itilaf devletleri kuvvetleri, barışın imzalanmasına kadar istanbul'da kalacaktı.
önemi:
- türklerin askeri zaferini tamamlayan siyasi bir zaferdir.
- mondros ateşkes antlaşması hükümsüz hale gelmiştir.
- boğazlar, istanbul ve doğu trakya savaş yapılmadan kurtarılmıştır.
- misak-ı milli'de belirlenen sınırlara kavuşuldu.
lozan bariş antlaşmasi ve önemi (24 temmuz 1923):
- mudanya ateşkes antlaşmasından sonra barış esaslarını görüşmek üzere lozan konferansı toplandı.(20 kasım 1922)
- konferansa türkiye, ingiltere, fransa, italya, japonya, yunanistan, romanya, yugoslavya katıldı. boğazlar görüşülürken rusya ve bulgaristan da hazır bulundu.
- konferansta türk devletini ismet paşa başkanlığında bir heyet temsil etti.
- konferansta üç önemli konu çözümlenecekti.
1.) türk-yunan barışının esaslarını belirlemek.
2.) osmanlı devletinin tarihe karıştığını kabul ederek yeni türk devletini tanımak.
3.) osmanlıların yabancılara vermiş olduğu kapitülasyonları kaldırmak.
- görüşmeler çok çetin geçti
- borçlar meselesi, kapitülasyonlar, istanbul'un boşaltılması, irak sınırımızın belirlenmesi konularında anlaşmaya varılamadı. 4 şubat 1923'de dağıldı.
daha sonra tekrar toplanan lozan konferansında(24 temmuz 1923'da imzalandı) su kararlar alındı.
1.) trakya sınırı, mudanya ateşkes antlaşmasıyla kararlaştırıldığı şekilde olacak.
2.) bozcaada ve gökçeada türkiye'ye verilecek; midilli, sakız, sisam adaları yunanistan'da kalacak, fakat askersiz hale getirilecek.
3.) türkiye'deki rumlar ve yunanistan'daki türkler karşılıklı olarak değiştirilecekler, batı trakya'daki türkler ile istanbul'daki rumlar, bu değişmenin dışında bırakılacak.
4.) yunanistan, savaş tazminatı yerine karaağaç'ı türkiye'ye verecek.
5.) çanakkale ve istanbul boğazlarının iki yanında dar bir bölge askersiz hale getirilecek. türkiye, bir savaşa girecek olursa, boğazları silahlandırabilecekler.
6.) yabancı savaş gemilerinin boğazlardan geçişini, türkiye'nin başkanlında kurulacak uluslararası boğazlar komisyonu denetleyecek.
7.) suriye sınırı, fransızlarla daha önce yapılan ankara antlaşmasında belirlendiği gibi kalacak.
8.) kapitülasyonlar kaldırılacak.
9.) osmanlı borçları, osmanlı devletinden ayrılan devletlerle aramızda paylaşılacak; borçların bize düşen bölümü düzenli taksitlere bağlanacaktı.